klszesz261

1120 5. MOSZYŃSKI: KULI LUDOWA

puszczy poleskiej". Co do Białorusi, to na przeszło 1000 pieśni znanych dotychczas drowi T. Szeligowskiemu i p. G. Cytowiczowi ok. 15% można według nich uważać za zbudowane na gamach kościelnych, a ściślej mówiąc -- na gamach autentycznych miksolidyjskiej (ok. 5%) i eolskiej (ok. 10%)* gdyż inne nie dają się wyanalizować w sposób bezwzględnie pewny.

Z Polski rdzennej obok siedmiotonowych gam swoistych („etnograficznych") i obok swoistych („etnograficznych") modyfikacji gam kościelnych poświadczają nam różni autorzy wszystkie autentyczne kościelne skale, wyjąwszy frygijską¹. O Łużyczanach jeszcze w r. 1922 pisał L. Kuba, że 12% znanych mu do owego czasu łużyckich pieśni zdradzało skale kościelne, a mianowicie dorycką i eolską. Przytaczam za nim pieśń, mającą służyć jako przykład tej drugiej:

Nr 27

Bardzo rzadko występują obchodzące nas skale u Czechów, stosunkowo dość natomiast często u Słowaków; dla tych ostatnich podaje M. Lichard wszystkie autentyczne (z tym, że jońską i eolską identyfikuje z naszymi: dur i moll) oraz plagalne jońską i eolską. U Serbo-chorwatów (poza gamą „cygańską", „orientalną" i rozmaitymi innymi, bądź wcale nie dającymi się określić, bądź też przez różnych autorów różnie definiowanymi) szczególnie często występować mają jońską i dorycka, rzadziej frygijską, frygijską plagalna i eolska, jeszcze bodaj rzadziej miksolidyjska; lidyjskiej brak podobno zupełnie. U Bułgarów, gdzie gamą bardzo rozpowszechnioną jest eolska, znane są poza tym: dorycka, jońską, frygijską i frygijską plagalna, oraz miksolidyjska; natomiast rzadka jest gama lidyjska⁸. Oto przykład melodii bułgarskiej zbudowanej na kościelnej gamie frygijskiej:

¹    Co do „zmąconej lub zesmuconej" frygijskiej gamy O. Kolberga (ob. np. Sandomierskie, r. 1865, s. 14) — porówn. A. Chybiński w „Ludzie" t. 13 r. 1907, s. 179.

²    L. Kuba, O pisni slovanske, zesz. 2, r. 1922, s. 10.

³    L. Kuba jeszcze w r. 1923 nie znał jej z Bałkanów wcale (ob. jego O pisni sloranske, zesz. 3, r. 1923, s. 31).

¹ S. Djoudjeff (S. Dżudźev), Rythme et mesure dans la musiąue populaire bulgare, r. 1931, s. 19. Drugi przykład ob. w § 785.

Pomimo pozornej chaotyezności obrazu, jaki zarysowuje się przed nami przy pierwszym zapoznawaniu się z powyższymi danymi, można jednak wykryć w nim pewne ciekawe rysy, zwłaszcza o ile uzupełnimy go danymi z niektórych krajów pozasłowiańskich. Przede wszystkim więc uderza charakterystyczny fakt: istnienie gamy frygijskiej u Słowian południowych (Serbochorwatów i Bułgarów), z rzadka też u (Węgrów i) Słowaków, wobec braku jej u Polaków i na Rusi. Jest to tym ciekawsze, że geograficzne rozmieszczenie gamy lidyjskiej — to jakby negatyw takiegoż rozmieszczenia frygijskiej. Lidyjską mianowicie gamę spotykamy na Rusi, zwłaszcza zaś często u Polaków, Słowaków oraz Morawian; natomiast (brak jej u Węgrów, zaś) rzadką jest na Bałkanach. Jak widać, dwie te gamy: frygijską i lidyjską, zastępują się niejako wzajemnie u Słowian: u północnych jest lidyjską, a frygijskiej brak, u południowych zaś jest frygijską, a lidyjską należeć się zdaje na ogół do rzadkości lub też — zależnie od kraju — nie występuje zupełnie. Dalsze, bardziej szczegółowe badania może rzucą światło na to zajmujące zjawisko, które zapewne nie jest wynikiem czystego przypadku. Na razie dodajmy tylko, że gama frygij-ska należy obok doryckiej do najczęściej spotykanych skal kościelnych u Łotyszów, a z drugiej strony słowiańskiego świata mają ją (obok doryckiej, eolskiej i rzadkiej lidyjskiej) Kirgizi; używają jej też, i to jako najpospolitszej, np. kaukascy Czeczeńcy (obok doryckiej i mi-ksolidyjskiej); poświadczono ją wreszcie m. i. dla krymskich Tatarów (obok doryckiej, eolskiej i miksolidyjskiej). Co do gamy lidyjskiej, to właściwą jej domeną jest Słowiańszczyzna zachodnia i przyległa część Małorusi; już w pow. latyczowskim na rosyjskim Podolu śród blisko 170 zebranych tam melodii nie znaleziono ani jednej, która by była zbudowana na tej gamie (autentycznej lub plagalnej); i w ogóle na Małorusi jest ona rzadsza niż u Słowian zachodnich; dla Wielkorusów mamy dobrze poświadczoną tylko gamę lidyjską plagalną. Z ludów sąsiadujących ze Słowianami gamą lidyjską posługują się z rzadka — jak już widzieliśmy — Kirgizi.

767. Kończąc z gamami używanymi przez Słowian, należałoby jeszcze powiedzieć o rozpowszechnieniu nowoczesnych skal: durowej i mollowej. Otóż szczególnie pospolite są one na północnym zachodzie Półwyspu Bałkańskiego, u wszystkich Słowian zachodnich oraz w nieco mniejszym stopniu na Biało- i Małorusi (gdzie prawie wszędzie przytłaczająca większość nie tylko nowych, lecz i nowszych melodii jest na nich właśnie oparta); natomiast u Serbochorwatów wschodnich, Bułgarów i zwłaszcza u Wielkorusów trafiają się nie tak często, jak u ludów wymienionych poprzednio.

Tryb durowy (przejawiający się zresztą bynajmniej nie tylko w nowoczesnej gamie durowej, lecz także w części skal kościelnych i innych) ma bezwzględną, ogromną przewagę przede wszystkim