P8162155 BMP

Lalka - Opracowanie 633

celu i sensu w pustym sklepie przez Ignacego Rzeckiego i powodowane ich obserwacją gorzkie refleksje starego subiekta.

Faktem jest jednak, że, jakkolwiek rozumiany, tytuł powieści Prusa nie obejmuje całej złożoności problemów w niej poruszonych.

CZAS I MIEJSCE AKCJI

Zgodnie z konwencją powieści realistycznej czas i miejsce w Lalce są ściśle określone. Akcja obejmuje niecałe dwa lata —1878 i 1879. Obiektywny narrator powieści, a także Ignacy Rzecki w swym pamiętniku wielokrotnie odwołują się do wydarzeń historycznych. Pierwsze zdanie powieści brzmi: „Wpoczątkach roku 1878, kiedy świat polityczny zajmował się pokojem san-stefańskim, wyborem nowego papieża albo szansami europejskiej wojny, warszawscy kupcy, tudzież inteligencja pewnej okolicy Krakowskiego Przedmieścia nie mniej gorąco interesowała się przyszłością galanteryjnego sklepu pod firmą J. Mincel i S. Wokulski. ” (str. 5). W ten sposób autor informuje czytelnika zarówno o czasie, jak i miejscu akcji. Podobnych wzmianek odnoszących się do wydarzeń z pierwszych stron gazet jest wiele. W rozdziale VII t. II (Pamiętnik starego subiekta) narrator kreśli całą sytuację polityczną końca 1878 r. i perspektywy na nowy rok. Wspomina też: „Stach przez wrzesień był na wsi u prezesowej Zasławskiej”, a trochę dalej pisze: „W listopadzie, właśnie w tym samym dniu, kiedy zawalił się dom na ulicy Wspólnej, Wokulski wrócił z Moskwy" (str. 433). W ten sposób sygnalizowany jest czas w całej powieści. Co więcej, autentyczne są wydarzenia polityczne oraz wspomniany wyżej wypadek: dom przy ulicy Wspólnej 36 zawalił się naprawdę 27 XI1878 r., o czym doniosły wszystkie warszawskie gazety.

Oprócz tej perspektywy czasowej, obejmującej lata 1878 i 1879, jest jeszcze w powieści druga, głębsza. Narrator-pamiętnikarz, Rzecki, sięga w swych wspomnieniach do dzieciństwa (lata 30.), a nawet, w przytoczeniach opowieści ojca, do czasów napoleońskich. Dzięki wprowadzeniu Pamiętnika starego subiekta autor nadał Lalce perspektywę historyczną, uobecnił w powieści zamkniętą epokę walk narodowowyzwoleńczych: Wiosny Ludów (1848) i powstania styczniowego (1863).

W ten sposób czas fabularny Lalki obejmuje prawie 50 lat, na przestrzeni których rozgrywały się typowe losy Polaków, uczestników walk narodowowyzwoleńczych, tułaczy, zesłańców, którzy z czasem przemienili się w pracowników, kupców, rzemieślników, słowem - zwyczajnych ludzi. Powieść obejmująca czas tak rozległy staje się obrazem społeczeństwa i zachodzących w nim przemian, nabiera cech panoramy życia społecznego.

Miejscem akcji jest przede wszystkim Warszawa, poza epizodami paryskim i za-sławskim w biografii Wokulskiego. Warszawa została w powieści przedstawiona tak, że staje się jeszcze jednym jej bohaterem. Prus bardzo dokładnie precyzuje miejsca pobytu bohaterów: sklep Mincla był na Podwalu, sklep Wokulskiego na Krakowskim Przedmieściu, Wokulski z okien swego mieszkania widział pomnik Kopernika,