P8164147 BMP

Lalka - Opracowanie 653

który marzy o likwidacji nędzy, a patrząc na nią uświadamia sobie swoją bezsilność i bezskuteczność wszelkich jednostkowych wysiłków. Obraz ten jest też argumentem potwierdzającym upadek cywilizacyjny w Polsce, kryzys społeczny — ideały pozytywistyczne okazały się bowiem utopią.

PROBLEMATYKA POWIEŚCI

Sam Bolesław Prus sformułował temat Lalki słowami: „przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu”. TWorząc więc szeroką panoramę polskiego żyda społecznego, pisarz ukazał także przyczyny i objawy rozkładu. Dlatego wiele miejsca w jego utworze zajmuje krytyka arystokracji jako pozostałości feudalizmu: jej przesądów kastowych, bezczynności, próżniactwa, a zwłaszcza odrzucenia przez tę warstwę roli przewodnika narodu, dodajmy roli, do której zawsze rościła sobie pretensje. Pisarz ukazał także bolesny problem zacofania cywilizacyjnego kraju, za-późnienia spowodowanego m.in. niewolą, ale także obojętnością, samowolą i brakiem patriotyzmu klas wyższych. Najbardziej drastycznym obrazem warszawskiej nędzy jest panorama Powiśla - dzielnicy biedoty. Przygnębiony Wokulski snuje następujące refleksje: „Oto miniatura kraju — myślał— w którym wszystko dąży do spodlenia i wytępienia rasy. Jedni giną z niedostatku, drudzy z rozpusty. Praca odejmuje sobie od ust, ażeby karmić niedołęgów, miłosierdzie hoduje bezczelnych próżniaków, a ubóstwo nie mogące zdobyć się na sprzęty otacza się wiecznie głodnymi dziećmi, których największą zaletą jest wczesna śmierć" (str. 70).

„Polscy idealiści” reprezentowani są w trzech pokoleniach — romantycznym, przez Ignacego Rzeckiego (to idealizm polityczny związany z epoką napoleońską), przejściowym, przez Stanisława Wokulskiego, z jednej strony wyznawcę idealnej miłości romantycznej, z drugiej — idei typowo pozytywistycznych i najnowszym, reprezentowanym przez młodego naukowca - idealistę nauki, wynalazku, techniki i cywilizacyjnego rozwoju — Ochockiego.

Z powyższymi problemami połączona jest także krytyka ciasnych perspektyw życiowych mieszczaństwa niezdolnego do pracy nad rozwojem ekonomicznym kraju, budowania ustroju kapitalistycznego na wzór państw Zachodu — Anglii czy Francji.

Na tym tle wreszcie Prus ukazał dewaluację i klęskę dwóch wielkich ideologii XIX w.: romantyzmu i pozytywizmu. Poddał je ocenie, krytyce, pokazał, jak sprawdziły się (a raczej, jak bardzo zawiodły) w praktyce. Przedstawił ten problem na przykładzie swoich bohaterów i ich losów: Rzeckiego jako ostatniego romantyka, Wokulskiego jako człowieka epoki przejściowej oraz Ochockiego, studentów, socjalistów jako ludzi reprezentujących przyszłość i nowe, rodzące się dopiero ideologie.

Klęska ideologii romantycznej ukazana została w powieści głównie na kartach Pamiętnika starego subiekta oraz w osobie Rzeckiego. Bohater wiąże swe nadzieje polityczne z osobą Napoleona III i jego syna. Wierzy w pomoc mocarstw zachodnich, zwłaszcza Francji, w dziele odzyskania przez Polskę niepodległości. Z ideą napoleoń-