PAWLUCZUK ŻYWIOŁ I FORMA (80)

ksualnyeh, alkoholizm, narkomania *—C2yli przeżyć i autotelicznych, wyłączających człowieka z czasu. Człowiek taki, to znaczy człowiek pozbawiony swej : teraźniejszości, jest również skłonnny do działań destruktywnych, niszczycielskich, ziszcza w ten.sposób. Swe podświadome czy świadome dążenie do przeciwstawiania się wszelkiemu porządkowi konsty- > tuująeemu linearny czas.    \

Dla zmęczonego rytmem Czasu człowieka najbar- j dziej więc pociągającym jest krajobraz pełen życia, i Lasy, parki i ogrody zawsze były upragnionym miej- , scem wypoczynku.

Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, iż obcowanie z biologicznym środowiskiem powinno i wpływać na wzmocnienie naszego poczucia linearno- ; ści czasu. Świat istot biologicznych wydaje się bo- ’ wiem być bardziej od świata rzeczy martwych skaza-nym na czas. Istoty te bowiem rodzą się, rozwijają :j się w czasie i wreszcie umierają.

Tak jednak nie jest. Patrząc na stare, wielowieko- | we drzewo jesteśmy absolutnie pewni jego teraźniej- ,;j szóści, nie możemy przy tym wewnętrznie w żaden | sposób pogodzić się z myślą, jakoby ta jego teraźniej- \ śzość miała szczelinowy charakter — była w jakiś sposób wciśnięta w przekrój między niebytami przy- ; szłości i przeszłości. W wypadkach drzewa, jeszcze ; bardziej aniżeli w wypadku martwego krajobrazu, odczuwamy ontologiezny porządek rzeczy: drzewo jest teraźniejszością, ale w tej jego teraźniejszości zawarta jest cała jego przeszłość, będąca w stosunku do teraźniejszości, jak mówi Ingarden, „bytem wstecznie pochodnym”.

Indywiduum biologiczne tym Się różni od przedmiotów martwych, iż posiada pewną strukturę, którą zdolne jest utrzymywać drogą samoregulaeji na przekór oddziałującym na nie warunkom zewnętrznym. Roślina jest bytem jak najbardziej czasowym, rozwija się w czasie, dojrzewa, umiera. Ale jednocześnie roślina — jak i indy wid utun biologiczne w ogó-

le — jest bytem, który w pewnych granicach znosi czas. Jej rozwój jest genetycznie, zaprogramowany i odbywa się w kierunku przeciwnym kierunkowi, w którym zdąża. wszelki inny, czasowy porządek rzeczy, to. znaczy kierunkowi, wzrastającej entropii, nieładu¹. Oczywiście oprócz indywiduów biologicznych taki antyentropijny charakter posiadają wytwory ludzkiej pracy: budowle, maszyny, różne urządzenia itp. Uzyskują one dzięki pracy ludzkich rąk i umysłu pewną strukturę i pewien ład, którego przedtem nie było. W przeciwieństwie jednak do istot biologicznych, ta antyentropijność jest im dana z zewnątrz, przez inny byt, przez człowieka. Po usunięciu się człowieka są one bezbronne wobec czasu, podlegają niszczącym siłom korozji, wietrzenia, tarcia, rozkładu, są skazane na czas. Drewno również podlega entropijnemu działaniu czasu. Jego życie jest jednak ciągłą walką o zachowanie na przekór tym siłom własnej wewnętrznej struktury, własnej tożsamości, własnej homeostazy. Dopóki organizm żyje, z uporem zabliźnia wszelkie rany, uzupełnia ubytki, zachowuje swój zawarty w genetycznym kodzie profil.

Przenieśmy się jeszcze na chwilę wyobraźnią na łono natury, na przykład do lasu, i spróbujmy odtworzyć charakter naszych przeżyć. Odczuwamy początkowo zwykłą biologiczną przyjemność: cień drzew,

163