Terapia rodzin Namysłowska55

I H Rozdział 11

/m/yiiuią szukać pomocy wtedy, kiedy kończą się ich możliwości adaptacyjne i kiedy ich rozwój zostaje zatrzymany przez jeden z wymienionych powyżej czynników stresowych. Jak pisaliśmy w rozdziale poświęconym systemowi rodzinnemu, wielokrotne, nieskuteczne próby rozwiązania problemu zawęziły pole doświadczeń życiowych rodziny. Posiadają one w ten sposób mniej swobody niż zazwyczaj, a ich zdolność szukania nowych rozwiązań jest istotnie ograniczona. Tak więc, jak wielokrotnie podkreślał Minuchin, pomoc rodzinie to otworzenie przed nią nowych, okresowo niedostępnych możliwości — to popchnięcie jej ku rozwojowi, zmianie oraz lepszemu funkcjonowaniu. Resztę dokona ona sama, kiedy znajdzie się z powrotem na właściwej drodze. „Ale proces zmiany wymaga zwykle pewnego stopnia kryzysu. Terapeuta musi przyłączyć się do rodziny, zyskać jej aprobatę i zaufanie, a potem zmotywować ją, aby skoczyła w nieznane” (Minuchin 1994, s. 47). Cele terapii dobrze oddaje cytat znajdujący się na początku rozdziału poświęconego terapii strukturalnej. Sprowadzają się one do przekonania rodziny o istnieniu innych możliwości, tylko okresowo jej niedostępnych.

Proces terapii strukturalnej można podzielić na trzy fazy. Pierwsza to przyłączenie się terapeuty do systemu rodzinnego, druga to odtworzenie transakcji rodzinnych, umożliwiające ocenę struktury rodziny, i trzecia to proces restrukturalizacji rodziny. Oczywiście podział ten, jak większość schematów w terapii, jest sztuczny — przyłączenie się terapeuty do systemu jest także częścią procesu zmiany. Każdej z faz towarzyszą specyficzne techniki terapeutyczne.

Proces przyłączania się terapeuty do systemu rodzinnego, który jest bardziej postawą niż techniką, stanowi w pewnym sensie podstawę dla późniejszych interwencji terapeutycznych. Proces ten może dokonywać się z trzech pozycji: bliskości, pozycji pośredniej, najbardziej zbliżonej do neutralności terapeutycznej i pozycji niezaangażowania, tj. pozycji eksperta. Pierwsza z nich, wymagająca czasami wchodzenia w bliskie koalicje z jednym członkiem rodziny, grozić może wciągnięciem terapeuty do systemu rodzinnego i utratą jego swobody terapeutycznej. Trzecia zaś pozwala rodzinie postrzegać terapeutę jako człowieka kompetentnego, przynoszącego nadzieję na zmianę, czasami jednak takiego, któremu trudno zawierzyć tajemnicę. Najbardziej optymalna jest oczywiście pozycja pośrednia. Odtwarzanie transakcji rodzinnych, a więc i struktury rodziny, to proces, poprzez który icrapeuta stara się skłonić członków rodziny, aby pokazali w trakcie sesji, jak komunikują się ze sobą i jakie są ich zwyczajowe relacje. Często wypowiedzi członków rodziny o tym, co się w niej dzieje, daleko odbiegają od tego, jak jest naprawdę. Na przykład, matka i dzieci mogą twierdzić, że w rodzinie rządzi ojciec, kiedy jednak ten zabierze głos, stale mu przerywają, nie dając dokończyć zdania. Trzecią fazę terapii strukturalnej stanowi proces restrukturalizacji rodziny. Możliwe tu są różne strategie terapeutyczne albo dotyczące kompozycji systemu i jego podsystemów, strategie dotyczące objawów, oraz techniki modyfikujące strukturę rodziny. Szerzej opiszemy je w rozdziale poświęconym technikom terapii. O technikach terapii tak piszą Minuchin i Fishman (1981, s. 6): „W rodzinach, których członkowie są zbyt blisko, sztucznie kreuję granice pomiędzy nimi poprzez gesty, zmiany pozycji ciała, zamianę krzeseł lub sposobu siedzenia. Do moich prowokujących manewrów często należy podtrzymujące stwierdzenie

—    kopniak i pogłaskanie równocześnie. Moje metafory są konkretne

—    «czasami masz szesnaście, a czasami cztery lata», «ojciec ukradł ci głos». Proszę dziecko i ojca, żeby stanęli i zobaczyli, kto jest wyższy, albo porównuję wagę dziecka i obojga rodziców. Rzadko udaje mi się przesiedzieć całą sesję”.

Omawiając terapię strukturalną nie sposób pominąć pracy zespołu z Child Guidance Clinic z rodzinami psychosomatycznymi. W oparciu o analizę struktury rodzin, w których jedno z dzieci było chore na jadlowstręt psychiczny, astmę lub cukrzycę, stworzyli oni model rodziny psychosomatycznej. Rodziny takie wykazują następujące cechy charakterystyczne:

1.    Uwikłanie — jednostka jest podporządkowana systemowi rodzinnemu w znacznie większym stopniu niż w normalnej rodzinie. Zróżnicowanie interpersonalne jest w takich rodzinach bardzo słabe, a ingerencja jednych członków rodziny w myśli, uczucia i działania innych bardzo znaczna. Innym aspektem tej cechy są słabe granice podsystemów rodzinnych, między innymi przejawiające sie nieefektywną kontrolą rodzicielską, przekraczaniem granic pokoleniowych w koalicjach. Jedno z dzieci często pozostaje w koalicji z jednym z rodziców przeciw drugiemu.

2.    Nadopiekuńczość — istnieje w rodzinach psychosomatycznych nie tylko wobec identyfikowanego pacjenta, ale jako sposób życia całej