griffin008

488 PODSTAWY KOMUNIKACJI SPOIKJNIi

punktu widzeniu. Natomiast |>ohI moderniści podzielają fascynację badacz. k punktu widzenia wiedzą i świadomością grup /marginalizowanych, chociaż posuwają się w tym zainteresowaniu tak daleko, że w efekcie nie znajdują żadnych podstaw dla przedkładania jednej perspektywy nad inne. Jak się przekonamy, I larding i Wood odrzucają taki absolutny relatywizm.

Obie badaczki wykorzystały te nieco sprzeczne tradycje intelektualne, nie pozwalając, by któraś z nich dyktowała kształt czy istotę stworzonej przez nie teorii punktu widzenia. Ich koncepcja mogłaby się wydawać zaskakującą mieszaniną idei, gdyby nie nieustannie formułowany przez badaczki wymóg, iż wszelkie badania należy rozpoczynać od żyda kobiet i innych /marginalizowanych jednostek. Pragnąc spełnić ten zasadniczy wymóg, a jednocześnie zilustrować sposób widzenia proponowany przez I łarding i Wood, wybrałem fragmenty opisów i dialogów / powieści Toni Morrison Umiłowana. Morrison otrzymała Nagrodę Nobla w' dziedzinie literatury w 1993 roku. a jej książka poświęcona Afroamerykance Se-the, która uciekła z niewoli, zdobyła Nagrodę Pulitzera w dziedzinie literatury.

Set lic wychowała się na farmie w Kentucky należącej do stosunkowo dobrego człowieka, który' był właścicielem sześciu niewolników. Tam też zawarła związek małżeński. Po śmierci właściciela jego krewniak zwany „nauczycielem" przyjechał na miejsce, ..by zrobić porządek”. Doglądał farmy, a jednocześnie pisał książkę

0    niewolnikach. Prowadząc badania stanowiące ponurą karykaturę analizy etnograficznej, nauczyciel zadawał wicie pytań

1    zapisywał odpowiedzi w notatniku, kloty'zawsze miał przy sobie. Instruował także swych nieletnich bratanków, by bili Se-thę, nie łamiąc przy tym |c| ducha, uczył, że mają prowadzić szczegółowe zapisy jej zwierzęcych cech, i określał wartosi s. u, w kategoriach możliwości rozrodc/ytli czyli jej zdolności do reprodukcji.

Do głównej sceny powieści docho.hi miesiąc po ucieczce Sethy i jej d/ici i *l« domu teściowej w Ohio. Pracując w njm> dzie, spostrzega czterech mężczyzn iu>l jeżdżająeych z oddali w stronę domu l> li to nauczyciel, bratanek, łowca niewolili ków i szeryf. Scthe gorączkowo /Im. i dzieci i ucieka w zarośla za domem I • dy minutę później nauczyciel olwt.».• drzwi, przed oczami jawi mu się pointa scena śmierci - dwaj chłopcy leżą z oiu u tymi oczami w trocinach, z poderżnięć _r. pilą gardła dziewczynki uchodzi właśni, ostatnia krew, a Scthc próbuje ro/ii . skać główkę najmłodszej córeczki. W\|n. wiadając się w imieniu wszystkich i/i. rech mężczyzn, bratanek pyta z niedowi. rzaniem: „Dlaczego ona to chce zrobi. ’ Znaczna część książki stanowi odpowi. i

na to pytanie, ponieważ Toni Monę.....

opisuje sprzeczne punkty widzenia nu, skiego właściciela niewolników (nam \ cielą) i kobiety-niewolnicy (Sethy).

KOBIETY JAKO GRUPA ZMARGINALIZOWANA

Zwolennicy teorii punktu widzenia .1 strzegają znaczące różnice między męz. / znami i kobietami. Dla ich uwypuklam Wood odwołuje się do dialektyki relimi nej między autonomią i poczuciem łą« liści (zob. rozdział dwunasty): „7 jedm i strony wszyscy ludzie dążą jednocześni, do autonomii i poczucia łączności, z .Im giej - dość konsekwentna jest granica ii.i< d/.y rodzajami wyznaczona przez cliaiak i rystyczne dla członków obu pici relaiywu. zapotrzebowanie na każdą z wymieni..

itych wartości"¹². Męże/y/iu w l i. i t.i i/.cj autonomię; kobiety iae/ej po» /ucii łączności. Tę różnicę widać wyiażnic * sposobie komunikowania się obu grup. Męska społeczność posługuje się mowa. I»v zrealizować zadanie, potwierdzić własne Ja, zdobyć władzę. Społeczność kobieca natomiast pragnie budować związki międzyludzkie, włączać w nie osoby z otoczenia i przejawiać empatię¹³.

Wood nie kładzie różnic płci kulturowych na karb biologii, instynktu macic-i/yńskiego czy kobiecej intuicji. Istniejące ińżnicc między kobietami i mężczyznami spostrzega jako rezultat kulturowych oczekiwań i sposobu, w jaki obie grupy traktują się nawzajem. Na przykład Sethe wpadała we wściekłość zawsze, gdy pod •ulrcscm jakiejkolwiek kolorowej kobiety padały obelgi. Kiedy Paul D, jedyny pozostający przy życiu czarny mężczyzna z jej niewolniczej przeszłości, mówi jej. że ma „złe przeczucia" na temat bezdomnej młodej kobiety, którą przyjęła pod swój iłach, w odpowiedzi słyszy:

No to wyobraź sobie, co to znaczy mieć własne łóżko, a w nim kogoś, kto cię nie zamęcza na śmierć pytaniami, co powinieneś robić każdego dnia, aby sobie na to tóżko zasłużyć. Wyobraź sobie, jak to jest. A jak tego nie rozumiesz, to wyobraź sobie, że jesteś kolorową kobietą wędrującą drogą, me posiadającą nic. co by miało jakąś wartość¹⁴.

Paul I) deklaruje, że „nigdy nie obszedł się zlc z żadną kobietą". Sethe odwarkuje: Ty jesteś jeden taki na całym święcie".

Słowa Sethy pokazują, w jaki sjłosób Inność rodzi się w kobietach w odpowiedzi

n.i zachowanie mężczyzn w stosunku do nich. Opisywana przez nią rzeczywistość odzwierciedla ogromne rozbieżności istniejące według Harding i Wood we wszystkich społeczeństwach: „Nie jest tak. że wszyscy członkowie danej społeczności jednakowo postrzegają kulturę. Kultury są hierarchicznie uporządkowane - różne grupy w ich obrębie znajdują się w różnej pozycji, a ich członkowie posiadają odmienny zakres władzy, możliwości i doświadczeń"¹⁵. Zgodnie z tym tokiem rozumowania teoretycy przyjmują, że kobiety znajdują się w nieuprzywilejowanej pozycji, a tym samym mężczyźni otrzymują nadmiar przywilejów - ta różnica płci kulturowej odgrywa ogromną rolę.

Harding i Wood natychmiast ostrzegają, że nie należy postrzegać kobiet jako monolitu. Podkreślają, iż nie wszystkie kobiety mają jednakowy punkt widzenia, podobnie zresztą jak i mężczyźni. Oprócz rodzaju I larding zauważa również warunki ekonomiczne, rasę i seksualność jako dodatkowe wyznaczniki tożsamości kulturowej, które potrafią zarówno wciągnąć kogoś w centrum społeczności, jak i zepchnąć na jej obrzeża. Oznacza to, że przecięcie różnych pozycji mniejszościowych wyznacza niezwykle pogardzane miejsce w hierarchii społecznej. Zubożałe Afroamciykańskic lesbijki niemal zawsze ulegną marginalizacji. Z drugiej strony jednak pozycja wysokiego statusu i władzy podlega obezwładniającej wręcz kontroli bogatych białych heteroseksualnych mężczyzn.

Wood bardziej jeszcze niż Harding martwi się skłonnością niektórych feministek do mówienia o „istocie kobiet”, a na-

WchkI, J. T. (l‘W3) Engcnilcicil i. lulłnir. Inici.ielion earing. power and responsibilily in intimacy. W: S. Duck (red.). Sin iał (<mu*i mul MaiumlU/i* (•• '7). Ncwbury Park. Calif.: Sagę.

" Wood. 1995. s. 112.

" Morrison, T. (19%). Umilinninu O 'M l*» <■! U i mmi oiok.t Warszawa: Świat Książki.

•' Wood. l‘W7,s.25l;/o»>.iak/« tl»idto>i l‘«l » w