CCF20080116042

488 PODSTAWY KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ

punktu widzenia. Natomiast postmoderni-ści podzielają fascynację badaczek punktu widzenia wiedzą i świadomością grup zmarginalizowanych, chociaż posuwają się w tym zainteresowaniu tak daleko, że w efekcie nie znajdują żadnych podstaw dla przedkładania jednej perspektywy nad inne. Jak się przekonamy, Harding i Wood odrzucają taki absolutny relatywizm.

Obie badaczki wykorzystały te nieco sprzeczne tradycje intelektualne, nie pozwalając, by któraś z nich dyktowała kształt czy istotę stworzonej przez nie teorii punktu widzenia. Ich koncepcja mogłaby się wydawać zaskakującą mieszaniną idei, gdyby nie nieustannie formułowany przez badaczki wymóg, iż wszelkie badania należy rozpoczynać od życia kobiet i innych zmarginalizowanych jednostek. Pragnąc spełnić ten zasadniczy wymóg, a jednocześnie zilustrować sposób widzenia proponowany przez Harding i Wood, wybrałem fragmenty opisów i dialogów z powieści Toni Morrison Umiłowana. Morrison otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury w 1993 roku, a jej książka poświęcona Afroamerykance Se-the, która uciekła z niewoli, zdobyła Nagrodę Pulitzera w dziedzinie literatury.

Scthc wychowała się na farmie w Kentucky należącej do stosunkowo dobrego człowieka, który był właścicielem sześciu niewolników. Tam też zawarła związek małżeński. Po śmierci właściciela jego krewniak zwany „nauczycielem” przyjechał na miejsce, „by zrobić porządek”. Dogląda! farmy, a jednocześnie pisał książkę

0    niewolnikach. Prowadząc badania stanowiące ponurą karykaturę analizy etnograficznej, nauczyciel zadawał wiele pytań

1    zapisywał odpowiedzi w notatniku, który zawsze miał przy sobie. Instruował także swych nieletnich bratanków, by bili Se-thę, nie łamiąc przy tym jej ducha, uczył, że mają prowadzić szczegółowe zapisy jej zwierzęcych cech, i określał wartość Selhy w kategoriach możliwości rozrodczych, czyli jej zdolności do reprodukcji.

Do głównej sceny powieści dochodzi miesiąc po ucieczce Sethy i jej dzieci do domu teściowej w Ohio. Pracując w ogrodzie, spostrzega czterech mężczyzn nadjeżdżających z oddali w stronę domu. Byli to nauczyciel, bratanek, łowca niewolników i szeryf. Sethe gorączkowo zbiera dzieci i ucieka w zarośla za domem. Kiedy minutę później nauczyciel otwiera drzwi, przed oczami jawi mu się ponura scena śmierci - dwaj chłopcy leżą z otwartymi oczami w trocinach, z poderżniętego pilą gardła dziewczynki uchodzi właśnie ostatnia krew, a Sethe próbuje roztrzaskać główkę najmłodszej córeczki. Wypowiadając się w imieniu wszystkich czterech mężczyzn, bratanek pyta z niedowierzaniem: „Dlaczego ona to chce zrobić?”. Znaczna część książki stanowi odpowiedź na to pytanie, ponieważ Toni Morrison opisuje sprzeczne punkty widzenia męskiego właściciela niewolników (nauczyciela) i kobiety-nicwolnicy (Sethy).

KOBIETY JAKO GRUPA ZMARGINALIZOWAĆ

Zwolennicy teorii punktu widzenia dostrzegają znaczące różnice między mężczyznami i kobietami. Dla ich uwypuklenia Wood odwołuje się do dialcktyki relacyjnej między autonomią i poczuciem łączności (zob. rozdział dwunasty): „Z jednej strony wszyscy ludzie dążą jednocześnie do autonomii i poczucia łączności, z drugiej - dość konsekwentna jest granica między rodzajami wyznaczona przez charakterystyczne dla członków obu pici relatywne zapotrzebowanie na każdą z wymicnio-nycli wartości”¹². Mężczyźni wskażą raczej autonomię; kobiety - raczej poczucie łączności. Tę różnicę widać wyraźnie w sposobie komunikowania się obu grup. Męska społeczność posługuje się mową, by zrealizować zadanie, potwierdzić własne Ja, zdobyć władzę. Społeczność kobieca natomiast pragnie budować związki międzyludzkie, włączać w nie osoby z otoczenia i przejawiać empatię¹³.

Wood nie kładzie różnic płci kulturowych na karb biologii, instynktu macierzyńskiego czy kobiecej intuicji. Istniejące różnice między kobietami i mężczyznami spostrzega jako rezultat kulturowych oczekiwań i sposobu, w jaki obie grupy traktują się nawzajem. Na przykład Sethe wpadała we wściekłość zawsze, gdy pod adresem jakiejkolwiek kolorowej kobiety padały obelgi. Kiedy Paul D, jedyny pozostający przy życiu czarny mężczyzna z jej niewolniczej przeszłości, mówi jej, że ma „złe przeczucia” na temat bezdomnej młodej kobiety, którą przyjęła pod swój dacii, w odpowiedzi słyszy:

No ło wyobraź sobie, co lo znaczy mieć własne łóżko, a w nim kogoś, kio cię nie zamęcza na śmierć pytaniami, co powinieneś robić każdego dnia, aby sobie na to łóżko zasłużyć. Wyobraź sobie, jak lo jest. A jak tego nie rozumiesz, to wyobraź sobie, że jesteś kolorową kobietą wędrującą drogą, nie posiadającą nic, co by miało jakąś wartość¹⁴.

Paul D deklaruje, że „nigdy nie obszedł się źle z żadną kobietą”. Sethe odwarkujc: „Ty jesteś jeden taki na całym świecie”.

Słowa Sctiiy pokazują, w jaki sposób inność rodzi się w kobietach w odpowiedzi na zachowanie mężczyzn w stosunku do nich. Opisywana przez nią rzeczywistość odzwierciedla ogromne rozbieżności istniejące według Harding i Wood wc wszystkich społeczeństwach: „Nic jest tak, że wszyscy członkowie danej społeczności jednakowo postrzegają kulturę. Kultury są hierarchicznie uporządkowane - różne grupy w ich obrębie znajdują się w różnej pozycji, a ich członkowie posiadają odmienny zakres władzy, możliwości i doświadczeń”¹⁵. Zgodnie z tym tokiem rozumowania teoretycy przyjmują, że kobiety znajdują się w nieuprzywilejowancj pozycji, a tym samym mężczyźni otrzymują nadmiar przywilejów - ta różnica płci kulturowej odgrywa ogromną rolę.

Harding i Wood natychmiast ostrzegają, że nie należy postrzegać kobiet jako monolitu. Podkreślają, iż nic wszystkie kobiety mają jednakowy punkt widzenia, podobnie zresztą jak i mężczyźni. Oprócz rodzaju Harding zauważa również warunki ekonomiczne, rasę i seksualność jako dodatkowe wyznaczniki tożsamości kulturowej, które potrafią zarówno wciągnąć kogoś w centrum społeczności, jak i zepchnąć na jej obrzeża. Oznacza to, że przecięcie różnych pozycji mniejszościowych wyznacza niezwykle pogardzane miejsce w hierarchii społecznej. Zubożałe Afroamerykańskie lesbijki niemal zawsze ulegną marginalizacji. Z drugiej strony jednak pozycja wysokiego statusu i władzy podlega obezwładniającej wręcz kontroli bogatych białych heteroseksualnych mężczyzn.

Wood bardziej jeszcze niż Harding martwi się skłonnością niektórych feministek do mówienia o „istocie kobiet”, a na-

¹²    Wood, J. T. (1993) Engcndcred relations: Inlcraction, caring, power and icsponsihiIily in inlimacy. W: S. Duck (red.), Social Contact and Kelalionslii/is (s. 37). Ncwbury Park, Galii'.: Sagc.

¹³    Wood, 1995, s. 112.

¹⁴    Morrison, T. (1996). Umiłowana (s. 89). Przci. R. Gorczyńska. Warszawa: Świat Książki.

¹⁵    Wood, 1997, s. 251; zob. także Harding, 1991, s. 59.