CCF20080116008

454 PODSTAWY KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ

poprzez takie właśnie eksperymentowanie. Wiele punktów zebranych w ramce 30.1 pokrywa się z umiejętnościami uznanymi przez Ting-Toomey za decydujące w komunikacji międzykulturowej. Na przykład równość obu stron, bezstronne ich wysłuchanie, nieprzypisywanie nikomu winy, a także docenianie odczuć skutecznie pozwalają zachować lub oddać twarz drugiej stronie, nie podważając jej publicznego wizerunku. Taka umiejętność na pewno byłaby przydatna w rozmowie z niesubordynowanym studentem z twojej grupy badawczej. Tak samo zresztą jak charakterystyczną dla Amerykanów umiejętność mowy bez ogródek, którą rozumieją członkowie grup indywiduali-stycznych/o niskim stopniu kontekstu. Łącząc obie umiejętności, można „poprawić” wspólną twarz i wrócić do pracy nad projektem.

KRYTYKA: ZAMIESZANIE WYWOŁANE INDYWIDUALNYMI RÓŻNICAMI

Krytykowanie teorii przypomina nieco zabawę w „króla pagóra”. Uczony umieszcza teoretyczną flagę, najlepiej na szczycie wzgórza zbudowanego z empirycznych lub interpretacyjnych badań, a następnie inni teoretycy i badacze próbują ją stamtąd usunąć. Większość teorii omówionych w tej książce przetrwało podobną przepychankę. Nieczęsto teoretycy sami ściągają własną flagę; inni badacze z największą chęcią uczynią to za nich. Teoria negocjowania twarzy jest odmienna, ponieważ w chwili obecnej podważają ją jej wcześniejsi najwięksi zwolennicy - John Oet-zel i Stella Ting-Toomey we własnej osobie. Aby pomóc ci lepiej zrozumieć, dlaczego tak się dzieje, pokrótce omówię ich poglądy na temat indywidualnych różnic w obrębie kultur.

Pierwotna wersja teorii negocjowania twarzy głosiła, że kultury są zróżnicowane pod względem skali wyznaczonej przez własną twarz oraz twarz innego. Natomiast Ting-Toomey twierdzi dziś, że w obrębie danej kultury ludzie również się różnią ze względu na nacisk, jaki kładą na te dwa aspekty zainteresowania twarzą. Dla określenia „[...] stopnia, w jakim ludzie postrzegają siebie jako stosunkowo niezależnych od innych lub z nimi związanych”¹, badaczka posługuje się terminem Ja niezależnego i Ja współzależnego. Psycholodzy Ilazel Markus i Shinobu Kitayama nazywają ten wymiar „konstruowaniem własnego Ja” lub przywołują bardziej znajome określenie „wizerunku własnego Ja”².

Niezależne Ja ceni własną tożsamość i jest bardziej zorientowane na własną twarz, co oznacza, że takie pojęcie Ja przeważa w obrębie indywidualistycznych kultur, takich jak w Stanach Zjednoczonych. A jednak z powodu etnicznego zróżnicowania amerykańskiego społeczeństwa w Stanach Zjednoczonych żyją również ludzie o wysokim stopniu współzależności. Współzależne Ja podkreśla wspólnotę powiązań, wykazuje większe zainteresowanie twarzą drugiego, przez co wiąże się ściśle z kolektywizmem. A jednak znowu niebezpiecznie byłoby tworzyć stereotyp wszystkich członków kolektywistycznego społeczeństwa, w którym wszystkich cechowałoby jednakowe wyobrażenie własnego Ja. Kultura tworzy całościowe ramy dla twarzy, lecz jednostki w obrębie danej kultury mają różne obrazy własnego Ja, a także odmienne poglądy na temat stopnia, w jakim dają twarz innym lub odbudowują własną twarz w sytuacjach konfliktowych.

Relacyjną rzeczywistość, na którą składają się różnice między wyobrażeniami własnej osoby współistniejące w obrębie dwóch kultur, przedstawia rycina poniżej. Każdy znak plus (+) oznacza wyobrażenie własnego Ja osoby wychowanej w społeczeństwie kolektywistycznym, które uspołecznia swoich członków tak, by byli współzależni, i wszystkim zaszczepia troskę o twarz. Każda gwiazdka (*) oznacza wyobrażenie własnego Ja osoby wychowanej w kulturze indywidualistycznej, która podkreśla niezależność i odpowiedzialność za siebie. Te kultury są oczywiście różne. Jednak miejsca wspólne ukazują, że Amerykanin może skupić się tak bardzo na twarzy innego, że jego obraz własnego Ja okaże się bardziej współzależny niż osoby wychowanej w Japonii, którą charakteryzuje stosunkowo wysokie niezależne wyobrażenie własnego Ja.

Kultura kolektywistyczna (Japonia)

Twarz + + + + + + + + + + Własna

innego «».«**............... _twarz

Kultura indywidualistyczna (USA)

Teoria Ting-Toomey opiera się na koncepcji, że ludzie z kultur kolektywistycz-nych/o wysokim stopniu kontekstu w wyraźnie odmienny sposób radzą sobie z twarzą i sytuacjami konfliktowymi niż ludzie z kultur indywidualistycznych/o niskim stopniu kontekstu. W kilkunastu artykułach badaczka broniła tego podstawowego założenia. Jednak w najnowszych badaniach Oetzel i Ting-Toomey odkryli, że „[...) wyobrażenie własnego Ja pozwala lepiej przewidzieć style rozwiązywania konfliktu niż tło etniczne lub kulturowe”³. Widać teraz, dlaczego teoria negocjowania twarzy jest „ciągle w budowie” i dlaczego Ting-Toomey pisze, że „[...] zastąpienie ciężkawych pojęć »indywiduali-zmu« i »kolektywizmu« [...] subtelniejszymi i klarowniejszymi kategoriami zdefiniowanymi na poziomie kultury wymaga podjęcia większego wysiłku badawczego”'¹'.

Obecnie Ting-Toomey i Oetzel kierują międzykulturowymi badaniami obejmującymi pięć krajów na trzech kontynentach, mającymi na celu pogłębienie wiedzy na temat związków między zróżnicowaniem kulturowym a jednostkowym wizerunkiem własnego Ja. Być może zatrudnieni przez nich badacze odkryją, że wyobrażenie to stanowi niezbędny krok na ścieżce wiodącej od kultury do stylów radzenia sobie z konfliktami:

Typ Typ Typ radzenia

_k li —> wyobrażenia —> zachowania —> sobie

własnego Ja Iwarzy z konfliktami

Jeśli tak się okaże istotnie, rozróżnienie między kolektywistycznymi i indywidualistycznymi kulturami wciąż byłoby ważne, ponieważ kultura wywierałaby silny wpływ na wyobrażenie własnego Ja jednostki. Jednak poczucie jednostkowej tożsamości przemieściłoby zainteresowania w stronę preferowanego przez daną osobę stylu

Ting-Toomey, Kurogi, 1998, s. 196.

Markus, H„ Kitayama, S. Cullurc and the sclf: lmplications forcognition, emotion, and molivation. Psy-chological Review, 2, 224-253.

Oetzel, J. (1998). The effeets of self-construals and ethnicity on self-reporlcd conflict styles (s. MO). Conwumication Repom, tom II, oraz S. Ting-Toomey, J. G. Oetzel i K. Ycc-Jung (1998). Zoh. ponadto Gudykunst W., Matsumoto Y., Ting-Toomey S. i in. (1996). The influence of cultural individua!ism--collectivism, self-construals, and individual values on communication styles across cultures. Humań Communication Research, 22, 510-540.

^,v Ting-Toomey, Kurogi, 1998, s. 218.