CCF20080116003

466 PODSTAWY KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ

torycznej siły zawartej w odwoływaniu się do wspólnych kodów językowych. Zakres twierdzenia piątego ogranicza się wprawdzie do metakomunikacji, jednak rozmowa na temat jasności, stosowności i etyki komunikacji danej osoby stanowi ważny aspekt życia codziennego. Dla mieszkańców Naciremy „to sprawa wielkiej wagi”. Dla ludzi badających komunikację - jeszcze większej.

ETNOGRAFIA

PRZEDSTAWIAJĄCA

Niektórzy badacze, poszerzając i poddając krytyce styl etnografii uprawianej przez Philipsena, nic mówią o uprawianiu etnografii, lecz raczej ojej przedstawianiu. Podobnie jak Philipsen, Dwight Conquer-good, zwolennik etnografii przedstawiającej z Northwestern Univcrsity, spędził kilka lat z nastolatkami w dzielnicy Chicago zwanej Małym Bejrutem. Conquergo-od mieszkał w wieloetnicznym bloku i prowadził czynne obserwacje wśród miejscowych gangów ulicznych. Etnografia przedstawiająca to nic tylko narzędzie badawcze, ale i cala teoria, która opiera się na kilku głównych zasadach.

Jej pierwsza reguła głosi, że przedstawienie jest zarazem przedmiotem i metodą etnografii przedstawiającej. Wszystkie interakcje społeczne są przedstawieniem, ponieważ-jak zauważa Philipsen -mowa nie tylko odzwierciedla, lecz również zmienia świat. Dlatego właśnie Con-qucrgood uznaje codzienne uliczne konwersacje członków gangu za przedstawienia. Ze szczególnym zainteresowaniem obserwował rytuały, festiwale, dramaty-zacje, gry i inne metaprzedstawienia. Rytualne „uściski dłoni” i skomplikowane ₍graffiti wykonywane przez gangi to przykłady metaprzedstawień, ponieważ sami członkowie gangu uznają symboliczny charakter tych działań. Mctaprzedstawic-nia, nie będąc ani fikcją, ani farsą, przypominają, że życic polega na „przedstawieniach przedstawień o przedstawieniach”¹.

Badacze również uznają swoją pracę za przedstawienie. Praca w terenie jest przedstawieniem, ponieważ wiąże się z zawieszeniem niewiary zarówno przez uczestniczącego obserwatora, jak i przez kulturę gospodarzy. W akcie faktycznej edukacji badacze uświadamiają sobie, że raczej prowadzą badania etnograficzne wspólnie z grupą ludzi, niż opracowują etnografię tej grupy - czyli współtworzą przedstawienie. Conquergood nie obserwował po prostu pozdrowień członków gangu na ulicach, on sam pozdrawia! ludzi.

Sporządzając raporty badawcze z prac w terenie, etnografowie przywiązują nic mniejszą wagę do przedstawienia. Uważają tradycyjnie sporządzane ogólne opisy wyników badań za nazbyt ogólnikowe. Wyciągając akty mowy z dialogów, a dialogi z kontekstu, etnografia wygładza wszystkie glosy pochodzące z badań w terenie i publikuje „prozę mniej lub bardziej ujednoliconych »informatorów«”². W efekcie celem etnografii przedstawiającej staje się stworzenie etnografii dającej się przedstawić. Jak stwierdzi! Co-nqucrgood: „To samo, co tworzy dobry teatr, nadaje wrażliwość i polityczne zaangażowanie pisarstwu antropologicznemu”³.

TEORIA KODOW J{ZYKOWYCH

Conquergood prezentuje swoją etnografię, publicznie ją odczytując, a nawet odgrywając rolę członka gangu. Ten rodzaj przedstawienia pozwala mu zrozumieć ograniczenia jego własnej pracy podanej w formie pisemnej, a nawet odkryć w niej subiektywizm kulturowy. Uczestnikom pełniącym rolę publiczności przedstawienie ukazuje złożone postaci i sytuacje, a przez to wywołuje aktywne, nie zaś bierne zrozumienie.

Etnografia przedstawiająca niemal zawsze rozgrywa się wśród grup zmarginalizo-wanych. U źródeł tego faktu leży teoretyczne założenie, iż ludzie uciskani nie są bierni, lecz tworzą i zachowują swoją kulturę i godność. W obliczu codziennych upokorzeń tworzą „[...] subtelne, złożone i pełne zdumiewających niuansów przedstawienia, które buntowniczo puentują wydarzenia i krytykują hierarchie władzy”⁴. Conqucr-good podziela przekonanie teoretyków krytycznych, żc teorii komunikacji nie powinien cechować neutralny stosunek do struktur władzy i polityki. Dlatego pragnie utrwalić przedstawienia ludzi nicuprzywilc-jowanych, by w ten sposób udzielić im głosu na szerszym forum społecznym. O własnych badaniach prowadzonych wśród gangów Chicago mówi: „Moim zadaniem jest stworzyć przestrzeń pozwalającą usłyszeć alternatywne glosy”⁵.

KRYTYKA:

RÓŻNE KODY JĘZYKOWE W TEORII KOMUNIKACJI

Mój ulubiony profesor na studiach doktoranckich lubił powtarzać „Wiecie prze

cież, żc trzymacie zagadnienie ze zlej strony, jeśli nie potraficie go podpiec ze ; wszystkich stron”. Zgodnie z tą normą „złotego środka” Geny Philipsen wkroczył na akademicką ścieżkę od prawidło; wej strony.

Większość etnografów pochwaliła wprawdzie Philipscna za zaangażowanie j w długoterminowe obserwacje na prawach uczestnika wydarzeń, lecz podchodzi krytycznie do podejmowanych przez niego prób uogólnienia tez na różne kul- ; tury. Oczywiście, nic redukuje on od- i micnności kulturowej do pojedynczego ' zagadnienia, jakim jest dychotomia typu indywidualizm/niski stopień kontekstu -kolcktywizm/wysoki stopień kontekstu. Jednakże krytycy Philipscna wzdragają się, słysząc, co mówi o wyjaśnianiu, przewidywaniu i kontroli - tradycyjnych celach nauki. Każda teoria, która stawia sobie podobne cele nawet w najbardziej ograniczonym wymiarze, trąci redukcjonizmem.

Teoretycy przyjmujący perspektywę badań feministycznych, krytycznych czy kulturowych (zob. rozdziały trzydziesty czwarty, dziewiętnasty i dwudziesty piąty) zarzucają Philipsenowi milczenie, a może naiwność w kwestii relacji władzy. Sporządzony przez niego opis kodu językowego Naciremy nie potrafi zdemaskować wzorców dominacji ani nic mówi o męskiej hegemonii w Teamste-rville. Wielu z tych teoretyków z podejrzliwością patrzy na urzeczowicnie kultury przez Philipscna. Mimo iż ten ostatni broni się, mówiąc, że ludzie nic są automatami, krytycy ci uważają, żc w efekcie nieustannego mówienia o kulturze jakby była konkretną rzeczą Philipsen umacnia wiarę w determinizm kulturowy.

Conquergood, D. (1989). Poctics, play, proccss, and power: The performance tum in anthropology. Text and Performance Quarlcrly, /, 82-95.

²⁹ Clifford, J. Prcdicament of Cullurc (s. 49). Cambridge, Mass.: Harvard Univcrsity Press.

Conqucrgood, 1989, s. 87.

Conqucrgood, D. (1992). Ethnography, rhcloric, and performance. Quarlerly Journal ofS/Kecli. 7<S, 90.

Wilson, R. (1994). A professor’s commitmcnl to „shatlcrcd cullurcs”. Tlić Chronicie of Highcr Etliica-