WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH067 I

uznać, chociaż dokładnie wiedział o tśm, iż od kobiety pochodzi ^x). Mając przed sobą czaszki ze starych grobów niepodobnśm przeto z samej budowy głowy płeć z wszelką pewnością odgadnąć. Dlatego to rzekł i V i r c h o w w swój pracy o starożytnych północnych czaszkach w Kopenhadze: „Nie czuję się w możności postawić wszędzie ścisłe granice pomiędzy czaszkami męzkiemi i kobiecemi; wolałem przeto wyrzec się takiego rozróżnienia, aby dowolnego i wątpliwego podziału się nie dopuścić.*; ²) Podobnież odzywają się His i R ii t i m e y e r: „Podziału czaszek według płci nie staraliśmy się

przeprowadzić. Takie oznaczenie z prostego wyglądu czaszki prowadzi za nadto łatwo do dowolności, aby się na nie spuścić można było.“ ³) Przytoczony powyżej Bernard Davis odzywa się również z powodu spisu swego zDioru czaszek następnie. ,,Płeć czaszek ustanowiono z wrażenia ich na patrzącego, które nie ulega prawom nieomylnem, przez co łatwo błędy zakraść się mogły.“ ⁴) Umiejętność ścisła nie może się jednak wyrzec tego żądania, aby Czaszki rozdzielano według płci, a rozdzielone tak samo ze sobą wzajem porównywano, jak gdyby do dwóch zupełnie odrębnych gatunków należały. Zbieracze czaszek powinni przeto na przyszłość wszelkich sił dokładać do ustanowienia ich ptci zaraz na miejscu. Jeżeli się stare czaszki, bez rozgraniczenia ich płci, z sobą połączy, to łatwo stać się może, że wymierzenie ich wyda dwa typy, czyli średnie postacie, nie przedstawiające dwóch ludówg tylko dwie płcie jednego i tego samego ludu. Prócz tego istnieje i to niebezpieczeństwo, że otrzymawszy dla czaszki plemienuej średnią z summy wszystkich czaszek bez różnicy płci, ta średnia okaże się mniejszą od tej, którąby otrzymane, gdyby tylko męzkie czaszki z męzkiemi porównywano.

Stosunki wielkości ludzkiej czaszki zostały w nowszych czasach co do najdrobniejszych nawet szczegółów ustanowione, tak że ilość wymierzonych rozmiarów na jednej czaszce doszła do 139 ⁵). Przy takiej skrzętności gorliwości trzeba się spodziewać, że się prędzej czy później bystremu oku któregoś z spostrzegaczy przecież uda w po-

*) Tamże 1867. T. II, str. 25.

²) Archiv f. Anthropologie T. IV, str. 61,

³i Orania helvetica. Basel 1864 str. 8.

⁴) Thesaurus craniorum. London 1867, str. XV.

⁵) Zob. trzy tablice, obejmujące 20 czaszek cygańskich, które Izydor Ko-pernicki dostarczył do Archiwu antropologicznego T. V, str. 320.

http://rcin.org.pl