24119 Śliwerski1

166 tom pierwszy Podstawy nauk o wychowaniu

Pierwszą relację podmiot - przedmiot (obiekt) można przedstawić schematycznie w następujący sposób:

P-O = P

W przykładzie Jeggego ta korelacja określa relację, w której Heini nieumiejący wyrażać własnych życzeń pozostaje sam ze sobą.

Kolejna relacja podmiot - przedmiot (obiekt) ma następującą formę:

P-O = świat * P

Określa ona w przykładzie wszystko to, czego może życzyć sobie Heini, czyli w opisie Jeggego herbatę, sok lub na przykład czekoladę.

Jednak w każdym samodzielnym działaniu obecne są nie tylko dwie relacje podmiot — przedmiot (przy czym w jednej podmiot i obiekt są z sobą tożsame, a w drugiej są różne), obie korelacje znajdują się bowiem równocześnie w relacji wzajemnej. Relacja owa charakteryzuje się tym, że działający jako podmiot i przedmiot pierwszego działania, jest jednocześnie podmiotem drugiego działania. Można ją przedstawić schematycznie w następujący sposób:

P-(działanie I)

O = P

t

P — (działanie II)-O — świat ^ P

Układ i wzajemna relacja obu działań ma decydujące znaczenie dla wyjaśnienia kwestii, czy i jak wychowanie może być konceptualizowa-ne jako wezwanie do samodzielności. W zależności od tego, czy działający świadomie współtworzy ich wzajemne oddziaływanie, czy też go nie doświadcza, można bowiem wyróżnić w idealnych warunkach dwie relacje między oboma działaniami. Jeśli w opisywanym przykładzie Heini kieruje się zamiarem wybrania tego napoju, którego gospodarz ma więcej w zapasie, i z tego wzgłędu przed wyjaśnieniem wątpliwej kwestii odmawia podjęcia decyzji, to do momentu rozwiania wątpliwości ze zrozumiałych względów nie chce wyrazić własnego życzenia, choć zasadniczo byłby w stanie to zrobić. Należałoby wtedy interpretować jego zapytanie, czego Jegge ma więcej w zapasie, inaczej niż jako wyraz braku umiejętności wypowiedzenia własnych życzeń. Mogłoby ono wynikać z pobudek osobistych lub być gestem uprzejmości i szacunku względem jeszcze nieznajomego nauczyciela. Według opowiadania Jeggego sytuacja była jednak zgoła inna. Heini nie potrafi ani wyrazić własnego życzenia, ani sobie czegoś nie życzyć. Nie umie wyrażać własnych pragnień, nie jest w stanie samodzielnie opowiedzieć się za czymś czy przeciwko czemuś i dlatego nie potrafi wybrać ani herbaty, ani soku, ani też jaldegoś trzeciego napoju - może tylko przyjąć do wiadomości i pogodzić się z tym, co inni za niego zdecydują lub już zdecydowali.

W pierwszym hipotetycznym przypadku świadomego wymiennego oddziaływania myślenia i działania praktyka pedagogiczna już dawno osiągnęła swój kres. Jeśli Heini wie, że nie chce odpowiadać na pytanie i wyrazić własnego życzenia, nie wymaga w ogóle interwencji pedagogicznej. Byłaby ona absolutnie nieadekwatna do jego kompetencji sądzenia i działania. Natomiast w nakreślonym przez Jeggego przypadku zablokowanego wymiennego oddziaływania obu działań praktyka pedagogiczna powinna sprawić, by Heini był w stanie występować jako podmiot pierwszego i drugiego działania, projektować własną aktywność w pierwszym działaniu, realizować swe projekty w drugim działaniu, a potem poddać refleksji układ powiązań ich obu.

personalnej i rzeczowej inności pedagogicznych aktów wzywania do samodzielności patrz D. Benner, „Der Andere” und „Das Andere” ais Problem und Aufgabe von Erziehung und Bildung, „Zeitschrift fiir Padagogik” 1999, nr 45, s. 315-327; por. K. Meyer-Drawę, Herausforderung durch die Dinge, s. 329-336; W. Schmied-Kowarzik. Der Anspruchshorizont des zweifach Anderen in der Bildungsphilosophie von Franz Fischer, „Zeitschrift fur Padagogik” 1999, nr 43, z. 3, s. 343-372.