10334 Śliwerski7

162 ^tom P^szy Podstawy nauk o wychowaniu

się do samodzielnego działania dorastającego człowieka. O takiej właśnie zasadzie będzie mowa w następnym paragrafie.

Herbartowska definicja wychowalności jako „przejścia od nieokreśloności do stałości” absolutnie nie obowiązuje tylko na początku życia człowieka, lecz również w przypadku wszystkich dookreśleń, które zdobywa on w interakcji. Również one zawierają w sobie możliwość przejścia od nieokreśloności do trwałości i nigdy nie mogą zostać zniesione dzięki uzyskaniu doskonałości, której człowiek nie osiąga nigdy.

Gdyby podstawowe pojęcie podatności na kształtowanie było jedyną zasadą myślenia i działania pedagogicznego, praktyka pedagogiczna trwałaby od narodzin do śmierci. Z tego względu, by móc określić początek i koniec praktyki wychowawczej w odniesieniu do innych fundamentalnych form praktyki ludzkiego działania, należy uwzględnić kolejną zasadę myślenia i działania pedagogicznego. Pozostaje ona w tak ścisłym związku ze stworzoną zasadą wychowalności, że już była o niej mowa we wcześniejszych rozważaniach.

I    3.3.1.3. Zasada zobowiązania do

samodzielności a dialektyka myślenia i działania

Fakt, że osoba dorastająca odnajduje i powinna odnaleźć swe powołanie za pośrednictwem interakcji pedagogicznych, które przebiegają zgodnie z zasadą podatności na kształtowanie, nie jest ogólnie uznawany. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest to, że z samej zasady wychowalności nie wynika bezpośrednio, jak determinowane jest działanie pedagogiczne, że nie tylko odwołuje się ono do owej zasady, lecz także rzeczywiście troszczy się o to, by osoby dorastające odnalazły powołanie dzięki współuczestniczeniu w interakcji pedagogicznej. Kategoria podatności na kształtowanie jako podstawowe pojęcie myślenia i działania pedagogicznego zawiera wprawdzie wstępne określenie zadań interakcji pedagogicznej, ale nie formułuje pojęcia sposobu oddziaływania pedagogicznego. By pokazać, jak należycie uznawać w rzeczywistości pojęcie podatności na kształtowanie, trzeba wyjaśnić, w jaki sposób osoby dorastające mogą być w ogóle wychowywane i kształtowane, by atrofii i zniszczeniu nie uległa przy tym ich wychowal-ność. Z tego względu skoncentruję się teraz na poszukiwaniu drugiego podstawowego pojęcia myślenia i działania pedagogicznego, które pokaże, jak można działać w interakcjach pedagogicznych, by osoby dorastające były rzeczywiście uznawane za podatne na kształtowanie.

Poszukiwana druga zasada jest tak ściśle związana z pierwszym podstawowym pojęciem myślenia i działania pedagogicznego, że implicite nawiązywaliśmy do niej już w trakcie tworzenia zasady podatności na kształtowanie. Wychowanek może w rozumieniu zasady wychowalności odnaleźć swe powołanie do receptywnej i spontanicznej cielesności, wolności, historyczności oraz werbalności wyłącznie wtedy, gdy dzięki pedagogicznej interakcji rzeczywiście będzie zobowiązany do samodzielnego współuczestniczenia w procesie swego kształtowania. I od-

Zapamiętaj

W odróżnieniu od pojęć determinacji genetycznej i środowiskowej podstawowe pojęcie wychowalności nie oznacza ani cech osoby wychowywanej, ani cech osób w jej otoczeniu, ani też własności sytuacji społecznej. Zaseda podatności na kształtowanie jest raczej określeniem relacji panujących w samej interakcji pedagogicznej i odnosi się do możliwości współuczestniczenia wychowanka w pedagogicznej interakcji. Podatność człowieka na kształtowanie w rozumieniu jego interaktywnego przeznaczenia do cielesności, wolności, historyczności i werbalności ludzkiej praktyki nie jest wprawdzie wartością nieskończoną, lecz absolutnie ograniczoną, jednak jej granic nie da się ująć w sztywne ramy czasowe, gdyż człowiek jest podatny na kształtowanie także w podeszłym wieku. Odmawianie komuś podatności na kształtowanie oznaczałoby odebranie mu prawa do współuczestniczenia w całościowej praktyce ludzkiej, prawa do bycia człowiekiem. Aż do pojawienia się kwestii przyjęcia własnej śmierci i indywidualnego końca cielesności, wolności, historii oraz mowy, istnieją sytuacje, w których koegzystujemy w obliczu konieczności własnego dookreślenia poprzez działanie, a także odpowiadamy na tę konieczność, snując refleksję i działając.