23944 SWScan00147

200 ANALIZA FUNKCJONOWANIA MEDIÓW MASOWYCH

Inna jest np. narracja w serialu detektywistycznym, a inna w serialu akcji czy science fiction. Także odmienna będzie sceneria tych programów (współczesne miasto albo futurystyczny pojazd kosmiczny). Odmienne będą kąty i tempo prowadzenia kamery, zbliżenia twarzy aktorów czy postaci robotów. Do motywów ideologicznych zalicza się konwencjonalność zakończenia (tzw. happy ending), ukazywanie triumfu prawa i sprawiedliwości nad zbrodnią i krzywdą, pozycji mężczyzn i kobiet.

Jakkolwiek wszystkie gatunki medialne są oparte na oczekiwaniach i konwencjach, to niektórym przypisuje się większą „prawdziwość życiową", czyli powiązanie z „realnym" światem. Na ogół filmy muzyczne są uznane za „nierealistyczne", natomiast od seriali kryminalnych oczekuje się pewnego podobieństwa do rzeczywistości. Niekiedy wypracowane przez gatunki konwenqe przechodzą do innych gatunków, np. ilustrowanie dokumentalnego filmu o szpiegach muzyką z filmów Jamesa Bonda. Symbolika tych seriali przedostaje się nawet do wiadomości dziennikarskich i publicystyki. Mówimy wówczas o intertekstualności gatunkowej i medialnej.

9.6.1. WIADOMOŚCI DZIENNIKARSKIE

Tak jak dziennik (gazeta) jest archetypem nowoczesnych mediów masowych, tak wiadomości (nowiny) są głównym elementem dziennika. W pewnej mierze, radio i telewizja naśladowały prasę w swej działalności dziennikarskiej. Jednak czym są wiadomości dziennikarskie (nowiny)?

Mimo pozornej oczywistości, nawet dziennikarze mają kłopoty z ich zdefiniowaniem. Lippmann skupił się na procesie zbierania wiadomości, który postrzegał jako poszukiwanie „obiektywnego jasnego sygnału wskazującego na pewne zdarzenie" [1922: 216]. Uwaga dziennikarzy kieruje się na pewne instytucje, jak sądy, policja, parlamenty, obejmując to, co jest planowe i rutynowe.

Damton [1975] uważa, że koncepcja wiadomości dziennikarskiej pochodzi od „dawnych sposobów opowiadania historii" w formie narracyjnej, z aktorami, bohaterami i zbrodniarzami, początkiem i końcem, eksploatując znane wątki. Bell [1991] wskazuje, że wiadomości dziennikarskie mają układ „niechro-nologiczny", gdyż istotna jest ich wartość informacyjna, a niekoniecznie sam przebieg wydarzeń.

Potoczne wyobrażenie powstawania wiadomości przyjmuje, że najpierw musi zaistnieć wydarzenie, które jest oceniane wedle kryteriów dziennikarskich, które następnie zostanie atrakcyjnie opisane, tak aby wywołać zainteresowanie odbiorców. Alternatywna sekwenqa przedstawia proces tworzenia wiadomości inaczej: mając na uwadze istniejące zainteresowania odbiorców, dziennikarze wypracowali kryteria selekcji, które pozwalają im dostrzegać w określonych wydarzeniach dobry materia! dziennikarski, któremu następnie nadają atrakcyjną formę. Dlatego wiadomości dziennikarskie są zazwyczaj powierzchowne, proste, obiektywne, interesujące, dynamiczne.

Robert Park [1940] porównując prasę z innym „zapisem wiedzy" o świecie jakim jest historia, umieścił wiadomości pośrodku skali pomiędzy „znajomością faktu" a „poznaniem". Jego analiza materiałów dziennikarskich wskazuje na następujące ich cechy:

•    wiadomości są nowinami, opisują nowe lub obecnie ważne wydarzenia,

•    wydarzenia przedstawiane jako wiadomości muszą być nieoczekiwane lub niezwykłe, są to cechy ważniejsze niż sama „ważność" wydarzenia,

•    wiadomości mają własne cechy wartości jako nowin (news valueś) i kryją w sobie sądy o zainteresowaniach odbiorców,

•    wiadomości są asystematyczne - zajmują się pojedynczymi zdarzeniami i nie jest ich zadaniem interpretacja faktów,

•    wiadomości służą głównie orientacji i kierowaniu uwagi społecznej,

•    wiadomości szybko się starzeją (dezaktualizują, „psują") - trwają tak długo, jak wydarzenia o których donoszą,

•    wiadomości są przewidywalne co do swego rodzaju.

Tę ostatnią, pozornie paradoksalną cechę, Park objaśniał wskazując, że czytelnicy dzienników oczekują wiadomości szczególnego rodzaju: na przykład katastrof, morderstw, dramatycznych konfliktów. Myśląc podobnie, Galtung i Rugę [1965] stwierdzili, że „nowiny są w istocie starociami" (news are olds).

9.6.2. BOHATEROWIE I CZARNE CHARAKTERY

Badacze przekazów masowych poświęcili wiele uwagi postaciom ukazywanym przez prasę, radio i telewizję. Jakie osoby, jakiej płci, wykształcenia, pochodzenia, rasy, zawodu itp. są przedstawiane jako bohaterowie, jakie zaś jako „czarne charaktery"? Jakie motywy nimi kierują, jakimi posługują się środkami, do jakich dążą celów i wartości? - to główne pytania badawcze. Nie sposób tutaj wymienić choćby najważniejszych analiz, jedynie dla przykładu wskażę kilka z nich.

Jednym z najwcześniejszych studiów nad pochodzeniem postaci przedstawianych w amerykańskiej prasie masowej (na przykładzie jednego magazynu) jest analiza Berelsona i Saltera [1946] na temat mniejszości etnicznych. Wykazała ona, że na łamach pisma najczęściej pojawiali się wówczas biali protestanci, bez śladów obcego pochodzenia. Rodzimi Amerykanie na ogół byli przedstawiani w korzystnym świetle, wykonywali najbardziej cenione zawody, zajmowali wyższą pozyq'ę społeczną. Mniejszości etniczne były ukazywane w rolach stereotypowych (np. Włosi jako gangsterzy), bądź wykonujące nisko oceniane zawody (np. Murzyni jako służba domowa).

Późniejsze studium D. Smythe'a [1954] ujawniło nieco odmienne tendencje. Na przykładzie sztuk teatralnych, przygotowywanych dla nowojorskiej telewizji wykazał, że najczęściej pokazywani byli mężczyźni młodzi lub, co najwyżej, w średnim wieku, zajmujący kierownicze stanowiska. Większość postaci, to praworządni, zdrowi i normalni obywatele. Złoczyńcy byli na ogół starsi niż bohaterowie pozytywni, i raczej pochodzenia nieamerykańskiego (europejskiego i orientalnego). Murzyni pojawiali się w rolach neutralnych, jako ani dobrzy, ani źli.

Nowsze studium Gerbnera [1973], oparte na analizie programu telewizyjnego w latach 1967-1971, potwierdziło wcześniejsze ustalenia. Charakterystyczne jednak, że zmienił się nieco udział czarnych Amerykanów wśród telewizyjnych postaci; gdy w studium Smythe'a było ich zaledwie dwa procent, to