31402 Śliwerski9

134 tom pierwszy Podstawy nauk o wychowaniu

określony cel, lecz pozostawia je w osobliwy sposób określone, a jednocześnie nieokreślone. Patrząc z tej perspektywy, nasza zapośredniczo-na cieleśnie relacja ze światem i z samym sobą jest „bardziej pierwotna” niż „wszelkie znaczenia narosłe kulturowo”³¹.

Nasze ciało - zarówno jako całość, jak i podzielone na części (organy) - nie jest wyspecjalizowane w żadnej konkretnej praktyce, lecz ukierunkowane na doświadczenia i artykulacje cielesne, w trakcie których nawiązujemy z ludźmi i rzeczami przedmiotowe relacje posiadające materialną bazę naturalną. Wyprostowana postawa, którą zawdzięczamy anatomicznej strukturze naszego ciała, pozwala nam spotykać się z innymi twarzą w twarz i doświadczać bliskości bądź oddalenia jako kolejnego aspektu relacji. Nasze ucho nie jest wyłącznie organem akustycznym, lecz także estetycznym, co wskazuje na jego pokrewieństwo ze zmysłem smaku. Wbrew powszechnym poglądom antropologicznym również rąk nie używamy przede wszystkim jako pierwotnego narzędzia służącego do eksploatacji natury; są one jednocześnie organem innych praktyk. Nie tylko nimi pracujemy, lecz używamy ich do powitania, uściskiem ręki możemy wzmocnić obietnicę lub zawarcie porozumienia, a poprzez nałożenie rąk udzielić komuś błogosławieństwa.

Cielesną niedoskonałość człowieka jako nieokreśloną konieczność stworzenia swego powołania przez działanie można stosownie zinterpretować wyłącznie wtedy, gdy będziemy pojmować ją jednocześnie w kategoriach wolności. Wolność polegająca na możliwości odwrócenia poprzez działanie kryzysu wypływającego z własnej niedoskonałości różni się zasadniczo od znanych nam pojęć wolności wyboru i wolności arbitralnej. Ludzka wolność nie da się adekwatnie określić po prostu jako wolność wyboru, ponieważ to, co należy wybrać, nie jest bezpośrednio dane praktyce, lecz ona właśnie to współtworzy. W decyzjach opartych na wyborze nigdy nie wybieramy wyłącznie jednej z wstępnie danych możliwości, lecz również sam wybór. Wolności, która może w wolności wyboru rozwinąć się jedynie w bardzo ograniczonym zakresie, nie można również stosownie ująć i z niej korzystać, gdy przybiera formę wolności arbitralnej. Wolność praktyki nie może być arbitralna, ponieważ wynika z konieczności podjęcia działania i ponieważ owa konieczność nie jest efektem naszego samowolnego wyboru, lecz wybór ten ogranicza³².

Żądanie praktycznej wolności możemy zgłaszać w naszym zapośredniczonym cieleśnie osobowym i przedmiotowym stosunku do świata jedynie wówczas, gdy doszukujemy się swobody ludzkiej wolności poza granicami zwykłej wolności wyboru, a jednocześnie poza czystą wolnością arbitralną. Podczas gdy mankamentem wizji prostej wolności wyboru jest ograniczanie możliwości i zadań praktyki, ujęcia, które sugerują wolność arbitralną, abstrahują od egzystencjalnej konieczności praktyki, wykraczając poza jej możliwości. Pojęcie wolności wyboru jest równie nieadekwatne w stosunku do ludzkiej wolności co wolność arbitralna. Owe dwa uproszczenia praktyki absolutnie się wzajemnie nie wykluczają, ponieważ korzystanie z wolności arbitralnej może wiązać się z wyobrażeniem wolności wyboru i dowolnie normować wybór, przed którym stawia innych. Wiedzę na ten temat posiadają niekiedy nawet dzieci, gdy odmawiają swym zatroskanym o prawidłowe odżywianie rodzicom odpowiedzi na pytanie, czy wolą zjeść szpinak czy włoską kapustę, i zamiast tego opowiadają, że chętniej zjadłyby budyń. Dają w ten sposób wyraz swej chęci dokonania innego wyboru, który nie ograniczałby się do jednej alternatywy. Postawieni przed koniecznością decyzji polegającej na wyborze jednej z dwóch możliwości możemy, jak pokazuje przykład, zdecydować się na trzecią możliwość i przez to wybrać nas samych jako dokonujących wyboru oraz to, co wybierane³³.

³¹ K. Mollenhauer, Die Dinge und die Bildung, s. 37.

³² Por. rozdz. Differenz und Mannigfaltigkeit oraz Freie Bildung der Bediirfnisse versus Bediirjnisnormierung, w: St. Hel-lekamps, Die Grundung der Republik. Bildungstheoretische Analysen zur Differenz von politischer Gesellschaft und rdsonie-render Óffentlichkeit nach 1789, Weinheim: Deutschcr Studien 1997, s. 35 i nast., 107 i nast.

³³ M. Heidegger, Seil und Zeit, Tiibingen: Niemeyer 1979, s. 385 [Bycie i czas, przel. B. Baran, Warszawa: PWN 1994. s. 538-539]; H. Krings, Freiheit, w: Flandbuch philosophischer Grundbegriffe, red. idem i in., Munchen: Kósel 1973, t. 2, s. 503. W pedagogice pojęcie „wolności wyboru” w rozumieniu wolności, która nie jest ograniczana możliwościami wyboru,