82341 ZT114 (2)

226 CZĘŚĆ 3. ZARZĄDZANIE TURYSTYKA A ŚRODOWISKO

Z tych trzech podejść do zarządzania obszarami wiejskimi pod kątem turystyki niewątpliwie najbardziej rozpowszechnione jest zarządzanie środowiskiem turystyki wiejskiej. Stanowi ono wprawdzie niezbędny element skutecznej polityki zrównoważonego rozwoju turystyki wiejskiej, ale pozostałe dwa są pod tym względem równie istotne. Mówiąc krótko, w celu wykształcenia pozytywnych, symbiotycznych relacji między turystyką a obszarami wiejskimi - tzn. takich, gdzie turystyka w optymalny sposób przyczynia się do rozwoju lub ożywienia tych obszarów - konieczne jest połączenie wszystkich trzech perspektyw. Przeważnie jednak mamy do czynienia z rozdźwiękiem między lokalnymi inicjatywami w zakresie zarządzania środowiskiem a narodową polityką rozwoju obszarów wiejskich. Spróbujemy zatem pokazać, jak można wyeliminować ten rozdźwięk dzięki koncepcji współrządzenia.

Współrządzenie obszarami wiejskimi

Z uwagi na rozbicie dotychczasowych struktur społeczno-ekonomicznych na terenach wiejskich i rosnące zainteresowanie wykorzystaniem znajdujących się tam zasobów (np. na potrzeby turystyki) koncepcja zarządzania tymi terenami uległa w ostatnich latach zasadniczym zmianom. Przede wszystkim myślenie zdominowane przez problemy rolnictwa ustąpiło miejsca bardziej wielostronnemu podejściu nastawionemu na łagodzenie skomplikowanych konfliktów społeczno-polityczno--ekonomicznych charakterystycznych dla współczesnej wsi. Inaczej mówiąc, zarządzanie obszarami wiejskimi uległo „rozszczepieniu na wiele równoległych procesów” (Marsden, Murdoch, 1998, s. 1).

Ta zasadnicza zmiana w polityce rozwoju obszarów wiejskich jest pochodną szerszych zmian w budowie i sposobach funkcjonowania struktur państwowych zmierzających do stworzenia „efektywnego i skutecznego zbioru działań rządowych i pozarządowych” (Goodwin, 1998, s. 5). Innymi słowy, w wielu krajach tradycyjne formy rządzenia oparte na formalnych, scentralizowanych i zinstytucjonalizowanych procesach podejmowania decyzji zostają zastąpione przez współrządzenie charakteryzujące się „rozproszeniem władzy w ramach struktur państwowych i poza nimi” (Stoker, 1997, s. 10). Współrządzenie opiera się przede wszystkim na rządowych oraz pozarządowych instytucjach i organizacjach, które wspóinie pracują nad rozwiązaniem konkretnych problemów społeczno-ekonomicznych. Przejawem tego nowego sposobu myślenia jest zwrot, jaki nastąpił w sporze między zwolennikami interwencjonizmu państwowego a rzecznikami wolnego rynku. Typowe dla lat 80. i początku 90. ubiegłego wieku podejście neoliberalne lub wolnorynkowe, które stanowiło radykalne zerwanie z długoletnią tradycją interwencjonizmu, ustępuje miejsca koncepcji określanej w Wielkiej Brytanii mianem trzeciej drogi. Jest to próba skutecznego połączenia gospodarki wolnorynkowej z redystrybucją dóbr kontrolowaną przez państwo.

Koncepcję współrządzenia można scharakteryzować następująco (zob. Good-win, 1998):

•    odnosi się do złożonego systemu instytucji i podmiotów funkcjonujących w ramach struktur państwowych i poza nimi;

•    wskazuje na zacieranie się granic odpowiedzialności za rozwiązywanie problemów społeczno-ekonomicznych;

•    wskazuje na zależności wynikające z podziału władzy między instytucjami zaangażowanymi we wspólne działania;

•    opiera się na idei autonomicznych sieci współpracy;

•    akcentuje możliwość realizacji pewnych zadań bez centralnego sterowania.

Pytanie, na ile skuteczniejszym sposobem podejmowania decyzji i kierowania

jest współrządzenie, wciąż pozostaje bez odpowiedzi. Tak czy inaczej jest to koncepcja oferująca nową, pełnoprawną perspektywę teoretyczną dla analizy skomplikowanych zależności łączących ogromną liczbę organizacji publicznych, prywatnych i społecznych zaangażowanych w zarządzanie obszarami wiejskimi, a zwłaszcza turystyką wiejską. Jednocześnie jest to podstawa do opracowania takiego podejścia do zarządzania obszarami wiejskimi pod kątem turystyki, które uwzględniałoby trzy omówione wcześniej punkty widzenia. W rzeczywistości w sferze turystyki wiejskiej, choć tylko na poziomie lokalnym, już od dawna stosuje się pewną formę współrządzenia, a mianowicie porozumienia partnerskie. Jak zauważa Wilson i inni (2001), współpraca między przedsiębiorstwami turystycznymi oraz między biznesem a władzami samorządowymi (najlepiej między branżą turystyczną a lokalną społecznością) to kluczowy czynnik sukcesu w procesie rozwijania turystyki wiejskiej. Partnerstwo publiczno-prywatne staje się w tej dziedzinie coraz bardziej rozpowszechnione.

Jednak nie można utożsamiać współrządzenia, jako metody sprawnego kształtowania powiązań między turystyką a obszarami wiejskimi, z partnerską współpracą, bo jest to pojęcie dużo bardziej złożone. Współrządzenie oznacza w tym kontekście pewien specyficzny sposób myślenia przy opracowywaniu i wdrażaniu planów działania, które mają na celu zapewnienie optymalnego wpływu turystyki na rozwój obszarów wiejskich. Z tego względu konieczne staje się przeanalizowanie ról, interesów i stanowisk organizacji, przedsiębiorstw i instytucji zaangażowanych w turystykę wiejską. Chodzi o to, aby zrozumieć, jak powstają takie plany działania albo jak rozmaite czynniki mogą ułatwiać lub utrudniać osiągnięcie określonych celów w sferze współrządzenia. Inaczej mówiąc, trzeba wziąć pod uwagę, że każdy podmiot może się kierować inną filozofią i innymi interesami, jeśli chodzi o rozwój i wykorzystanie potencjału środowiska wiejskiego. Według Goodwina (1998, s. 10), „zadanie polega na (...) rozpoznaniu motywów i ich skutków; co dokładnie ktoś robi i dlaczego”. Z gruntownej analizy wynika, że zrównoważone zarządzanie obszarami wiejskimi pod kątem turystyki zależy nie tylko od umiejętności pogodzenia rozmaitych stanowisk, lecz także od istnienia odpowiedniej polityki i wsparcia na szczeblu władz krajowych.