222

Henryk Kasza

chemicznych w warstwie przydennej osadów, co ukierunkowuje powstanie zespołów odzwierciedlających nowe warunki troficzne. Nowo utworzone zespoły denne są nie tylko objawem zasobności wody w nutrienty (zwłaszcza fosforu), lecz również następstw (skutków) zmienionego statusu troficznego (Fleituch 2000).

Posługując się przykładem z wieloletnich badań bentosu Zbiornika Goczałkowskiego, przebieg rozwoju fauny dennej (w miarę postępu eutrofizacji) przedstawiał się jak poniżej. Po utworzeniu zbiornika nastąpił masowy rozwój zgrupowań przejściowych. Charakterystyczne było zasiedlanie dna przez larwy Chironomidae. W następnym okresie (1964-1985) utworzyły się ugrupowania trwałe, które cechowały się stabilnym składem. Biomasa Chironomidae była stosunkowo niewielka (0,3-4.4 g * m'²). Od 1987 roku rozpoczął się stopniowy wzrost liczebności i biomasy tej grupy zwierząt. Średnia roczna biomasa larw Chironomidae wzrosła z ilości 2,2-3,4 g • m'² (lata 1986-1989) do 9,7-16,5 g • m*² (lata 1990-1995) (rys. 4.21).

Rys 4.21. Średnia roczna liczebność (linia) i biomasa (słupki) larw Chironomidae w Zbiorniku Goczałkowickim (Knyźanek 1986.1991. Krzyźanek i Kasza 1995. Krzyzanek - dane niepubl); zaznaczono dominujące iaksony

Postępującej eutrofizacji towarzyszyły zmiany liczebności i struktury gatunkowej małży (rys. 4.22). Na początku lat sześćdziesiątych Zbiornik Goczałkowicki zasiedlały małże w ilości ponad 60 osoba • m², łat siedemdziesiątych - 3040 osoba * rn², lat osiemdziesiątych - 20-30 osoba m\ łat dziewięćdziesiątych - 3-9 osobn. - m'². Sukcesja dominacji gatunków była następująca: Pisidium amnicum (dominacja w latach 1956-1959), Anodonta cygnea (lata 1960-1973) i Unio pictorum (lata 1974-1982) na Anodonta anatina (lata 1983-1989) i Unio tumidus (przewaga od 1990 roku).

Rys. 4.22. Liczebność oraz zmiany dominacji gatunków małży w zbiorniku Goczałkowice (wg Krzysanka 1994. Krzysanek - dane niepubl)

4.4.5. Ichtiofauna a wzrost trofii wody

Aby poznać wpływ wzrastającej trofii wody na rybostan, naleZy prześledzić przebieg kształtowania się struktury ilościowej i gatunkowej ryb od momentu utworzenia zbiornika zaporowego. Po przegrodzeniu rzeki i powstaniu zalewu rozpoczyna się formowanie ichtiofauny o składzie gatunkowym, odpowiadającym zmienionym warunkom środowiskowym w utworzonym spiętrzeniu. Kształtowanie się struktury ichtiofauny jest procesem wieloletnim, ale największe zmiany występują przez pierwsze trzy lata po napełnieniu zbiornika, potem tempo przeobrażeń zmniejsza się (Jelonek. Godlewska 2000). Dzieje się tak dlatego, że nagle po spiętrzeniu cieku powstaje sztuczny zalew o odmiennych niż rzeka warunkach środowiskowych. Z nowo powstałego zbiornika ustępują gatunki prądolubnc. Ich miejsce zajmują ryby występujące w rzece stanowiącej dopływ zbiornika, bardziej przystosowane do zmienionych spiętrzeniem warunków bytowania. W przypadku zbiornika w Goczałkowicach gatunkami reofilnymi. ustępującymi z jego obszaru, były: pstrąg potokowy, brzana, brzanka, kleń, świnka, śliz i strzelba. Ryby reofitne zostały zastąpione przez gatunki limnofilne: szczupak, okoń. płoć. krąp. lin i karaś oraz wsiedlone sztucznie do Wisły przed napełnieniem zbiornika: jak sandacz i leszcz. Formowanie się w miarę stabilnego zespołu ryb trwało 15 lat. Proces stabilizacji charakteryzował się fluktuacją liczebności dominujących gatunków (Starmach 1986). Po tym okresie, wraz ze wzrastającym zanieczyszczeniem Wisły a w konsekwencji zbiornika, uwidocznił się wpływ eutrofizacji na ichtiofaunę (Starmach 1994. Starmach. Kasza 1998). Proces formowania się zespołu ryb oraz przekształcania składu gatunkowego pod wpływem pogarszania jakości wody wskutek eutrofizacji stwierdza się w wielu zbiornikach zaporowych i wykazuje on wiele pndobieŁetw (Wiśnicwolski i in. 2004).

Zmiany trofii mają ogromny wpływ na ryby i sukcesję gatunków Jej modelowy przebieg opisuje praca Colby*ego i in (1972). W zbiornikach nie wnierzywczowycłi (oligotrofic/nych) zdecydowanymi dominantami są ryby łososiowate Wraz ze zmianami