315 (20)

O homonimii deklinacyjncj w po/szczyinie XVI wieku. Rzeczowniki żeńskie i nijakie 315

grammatices institutio*. Pomocne mi też były od strony materiałowej inne publikacje, w tym szczególne Jana Łosia Gramatyka polska^{1 2}.

Bierze się pod uwagę rzeczowniki w pełni odmienne w sg. i pl. (z wyłączeniem sg. i pl. tant). Niestety często brak poświadczenia wielu form przypadkowych (m.in. w Słowniku polszczyzny XVI wieku). Utrudnia to bardzo tego rodzaju badania.

Przedstawiam materiał językowy w znacznym uproszczeniu, tzn. bez omawiania chronologicznych zróżnicowań występujących w XVI wieku oboczności form (np. pierwsza połowa XVI wieku, druga połowa XVI wieku itp.).

Zakłada się, że przedstawione przykłady są w sumie reprezentatywne dla poszczególnych grup rzeczowników żeńskich i nijakich.

4. Przechodzę do omówienia zebranego materiału. Podaję przykłady zaświadczonych w pełni odmian szesnastowiecznych rzeczowników rodzaju żeńskiego w sg. i pl. oraz resztkowo odmian w du.: wskaźnik fleksyjności 0,65 [6 form (łącznie w sg. i du.) + 4 formy w pl. + ] forma du. = 11:17 funkcji przypadkowych (7 w sg. + 7 w pl.

+ 3 w du.)] || 0,59 [6 (łącznie w sg. i du.) + 3 w pl. + 1 w du. = 10:17); jeżeli tylko sg. i pl., to 0,71 [6 form w sg. + 4 w pl. = 10:14 funkcji przypadkowych (7wsg. + 7w pl.)] || 0,64 (9:14), np. niewiasta (2185 poświadczeń w SP XVI w.)³; 0,67 [6 (łącznie w sg. i du.) + 4 w pl. = 10:15] || 0,6 [5 (łącznie w sg. i du.) + 4 w pl. = 9:15]; jeżeli tylko sg. i pl., to 0,71 (10:14) || 0,64 (9:14), np. panna (3404 SP XVI w.); 0,67 [6 (w sg. i du. łącznie)+4 w pl. = 10:15] |( 0,6 [5 (w sg. i du. łącznie) + 4 w pl. = 9:15; jeżeli tylko sg. i pl., to 0,71 (10:14) || 0,64 (9:14), np. matka (3233 SP XVI w.); 0,67 [6 (łącznie w sg. i du.) + 4 w pl. + 2 du. = 12:18] || 0,61 [5 (łącznie w sg. i du.) + 4 w pl. + 2 du. =

11:18]; jeżeli tylko sg. i pl., to 0,71 (10:14) || 0,64 (9:14), np. noga (2681 SP XVI w.); 0,69 [7 (łącznie w sg. i du.) + 4 w pl. = 11:16] || 0,63 [6 (w sg. i du. łącznie) + 4 w pl.

= 10:16] || 0,63 [5 (łącznie w sg. i du.) + 5 w pl. — 10:16] || 0,56 [5 (łącznie w sg. i du.) + 4 w pl. = 9:16]; jeżeli tylko sg. i pl,, to 0,79 (11:14) || 0,71 (10:14) || 0,64 (9:14), np. dusza (4373 SP XVI w.), 0,73 (6 w sg. + 4 w pl. + 1 du. = 11:15); jeżeli tylko sg. i pl., to 0,71 (10:14), np. owca (992 SP XVI w.).

Zwarty i dobrze porównywalny jest układ, w którym elementami składowymi są wskaźniki fleksyjności odnoszące się tylko do pełnych odmian w sg. i pl.

Na przykład zaświadczone są w pełni tylko formy sg. i pl.: 0,71 (6 w sg. + 4 w pl. = 10:14 funkcji) || 0,64 (5 w sg. + 4 w pl. = 9:14), np.pociecha (1736 SP XVI w.); 0,79 (6 w sg. + 5 w pl. = 11:14) || 0,71 (6 w sg. + 4 w pl. = 10:14), np. granica (1405 SP XVI w.); 0,64 (4 w sg. + 5 w pl. = 9:14) || 0,57 (4 w sg. + 4 w pl. = 8:14) || 0,5 (3 w sg. + 4 w pl. = 7:14) || 0,43 (3 w sg. + 3 w pl. = 6:14), np. myśl (3243 SP XVI w.); 0,79

1

P. Statorius, Polonicae grammatices institutio [ 1568]. Nunc iterum edidit R. Olesch. Koln-Wien 1980, s. 69 i n.

2

‘ J. Łoś, Gramatyka polska. III. Odmiennia {fleksja) historyczna. Lwów-Warszawa-Kraków 1927, s. 66 i n. Por. też np. Z. K1 e m e n s i c w i c z, Historia języka polskiego, t. II. Warszawa 1965, s. 101 1 n.; Z. Klemensiewicz, T. Lehr-Spławiński. S. Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka polskiego. [Warszawa] 1965, s. 287 i n.

3

Tego rodzaju informacje podaję także dalej.