65 (193)

Związki JęzyłoM* północnej Wielkopolski i Krajny z kaszubsiczyzną i językiem dolnołużyckim 65

Drugą grupę właściwości językowych stanowią te. które łączą badane tereny bezpośrednio (II).

Do trzeciej grupy zaliczam cechy, stanowiące niejako tło dla określonych kontaktów językowych. Są to cechy, które z jakichkolwiek względów posiadają znacznie mniejszą niż poprzednie wartość dowodową, więc np. właściwości językowe mające znacznie szerszy niż wspomniane wyżej zasięg geograficzny, dalej: właściwości, któ-tych układ geograficzny nie jest zupełnie wyraźny itp. Wydaje mi się, że trzeba je wziąć pod uwagę przy rozpatrywaniu tych lub innych związków językowych. Ze względu na ich charakter można by je ewentualnie nazwać cechami „podkładowymi” (III).

Czwartą grupę stanowią zjawiska, których wartość dowodowa, niewielka zresztą, uwarunkowana jest ściśle wartością dowodową trzech wymienionych wyżej grup. Mam tu na myśli niektóre cechy paralelne, powstałe wskutek rozwoju blisko ze sobą spokrewnionych ugrupowań dialektycznych (nie zaś cechy paralelne związane z rozwojem jakichkolwiek ugrupowań dialektycznych lub językowych), dokładniej mówiąc: cechy paralelne w dużym stopniu pokrewnych sobie gwar (jako jednostek mniejszych niż dialekty lub ugrupowania dialektyczne), nie sąsiadujących jednak bezpośrednio ze sobą (IV).

Można jeszcze wydzielić piątą grupę cech o podobnym do poprzedniej charakterze i wartości dowodowej. Zaliczam tu cechy paralelne blisko ze sobą spokrewnionych ugrupowań dialektycznych, powstałe pod wpływem obcym, w naszym wypadku pod wpływem języka niemieckiego (można by je nazwać paralelizmami zapożyczenio-wymi). Włączam do tej grupy zarówno cechy gwar sąsiadujących bezpośrednio ze sobą, jak też właściwości gwar nie kontaktujących się bezpośrednio (V).

Jedną z zasadniczych trudności w ustalaniu zasięgu poszczególnych cech jest, jak wiadomo, dość znaczna płynność granic leksykalnych oraz możliwość różnego rodzaju przerzutów pojedynczych wyrazów niejednokrotnie na tereny odległe w stosunku do zwartego z tym wyrazem terenu, inaczej mówiąc: w stosunku do terenu, dla którego ten wyraz jest rodzimy i charakterystyczny.

Komplikuje też często sprawę możliwość przesunięcia się jakieś cechy fonetycznej wraz z pojedynczym wyrazem poza zwarty zasięg tej cechy.

To wszystko trzeba koniecznie mieć na uwadze przy rozpatrywaniu zakresu geograficznego danej właściwości językowej i, co jest równie ważne, przy badaniu jej wartości dowodowej.

Opieram się na materiale własnym z Wielkopolski, Krajny i - w o wiele mniejszym stopniu - z Kaszub oraz, gdy chodzi o tereny na północ i na północny wschód od Wielkopolski i Krajny, a więc m.in. i o Kaszuby, na materiale udostępnionym mi przez Kierownictwo I i II Pracowni Dialektologicznej PAN w Warszawie. Materiał z innych części Polski został mi udostępniony przez Kierownictwo Pracowni Słownika i Atlasu Gwar Polskich PAN w Krakowie. Za udostępnienie mi wszystkich tych materiałów uprzejmie dziękuję. Dziękuję również Panu Prof. L. Zabrockiemu za kilka informacji dotyczących gwar Borów Tucholskich.