71 (174)

Związki językowe północnej Wielkopolski i Krajny z kaszubszczyzna i językiem dolnohiyckim 71

b) Nawiązania do obszaru dolnołużyckiego

Cechą, którą tu trzeba wziąć pod uwagą, jest ó występujące w sąsiedztwie wargowych i tylnojęzykowych (np.póle ‘pole’ itd.). Pojawia się ta właściwość w dość dużym natężeniu w zachodniej i w północnej Wielkopolsce, na Krajnie, częściowo też na terenie Borów Tucholskich i ewentualnie też na pograniczu borowiacko-kociew-skim²⁶. Pomijając różnice w szczegółach, biorąc zaś pod uwagę ogólną tendencję, można widzieć tu nawiązanie do obszaru językowego dolnołużyckiego²⁷.

Zebrany przeze mnie materiał z gwar północnowielkopolskich i krajniackich pokazuje, że zmiana *0 w ó zachodzi także w innych pozycjach, nie tylko zaś w sąsiedztwie wargowych i tylnojęzykowych. Sprawa ta będzie jednak szczegółowo omówiona w innym miejscu.

Trudno powiedzieć, o ile reliktową cechą jest wyraz walca, w interesujących nas gwarach mający znaczenie ‘suka'. Do zachodniej Wielkopolski i dalej do Dolnych i Górnych Łużyc (na Łużycach występuje on, jak wiadomo, w innym znaczeniu) nawiązuje wyraźnie znaczna część gwar północno-zachodniej Wielkopolski, w tym także gwary Mazurów wieleńskich²⁸. Dość nieoczekiwanie pojawia się ten wyraz natomiast w dwu innych regionach: na Pałukach i w północnej Krajnie. Na Pałukach zanotowałem wakę w Gorzycach (około 8 km na północny zachód od Żnina, powiat Żnin; tu ma ona wyraźnie ujemne zabarwienie znaczeniowe) oraz w Godawach (około 7 km na południowy wschód od Żnina, powiat Żnin) - przykład mniej pewny (nie umieszczam go na mapie), gdyż - według informatora - waka znana jest tam jako nazwa własna suki.

Na Pałuki wyraz waka ‘suka’ został najprawdopodobniej „zawleczony”.

II. CECHY O ŁĄCZNOŚCI BEZPOŚREDNIEJ

Chodzi tu o kontakty językowe z obszarem kaszubskim. Podaję najprzód cechy gramatyczne, następnie cechy fonetyczne zleksykalizowane i cechy słownikowe. Iw jednym, i w drugim wypadku starałem się, o ile się tylko dało, wyjść od cech

²⁶    Zob. K. N i t s c h, Dialekty polskie Prus Zachodnich, cz. 1; przedruk w: Wybór pism polonistycznych, t. III. Pisma Pomorzoznawcze. Wrocław-Kraków 1954, s. 124-125. Nie znalazłem natomiast odpowiednich przykładów w pracy L. Zabrockiego pt. Gwara Borów Tucholskich, op.cit. Zob. też M.Gruchmanowa, Związki językowe dialektu Kramsk z Łużycami..., op.cit., s. 244-245. Być może podobna tendencja zaznacza się również w niektórych gwarach kujawskich (zob. Z. Sobierajski, Gwary kujawskie. Poznań 1952, s. 17; chodzi mi o niektóre podane tu przykłady).

²⁷    Por. K.E. M u c k e, Historische und vergleichende Lont- und Formenlehre der niedersorbischen (niederlausitzisch-wendischen) Sprache. Lcipzig 1891, s. 99 i n., oraz Z. S t i e b e r, Zarys dialektologii języków zachodnioslowiańskich. Warszawa 1956, s. 46.

Por. A. To m a s z e w s k i, Mowa ludu wielkopolskiego, op.cit., s. 50,52.0 pochodzeniu wyrazu mika na terenie łużyckim zob. H. S c h u 81 e r - S e w c, Beilrtige zum sorb. etym. Wórterbuch (If), ..Zciischrifl fiir Slavislik". Band VIII, Hcft 1, 1963, s. 54-55.