79 (147)

Związki jfxyknnv północnej Wielkopolski I Krajny i kaszubszczyzna I językiem dolnohiłyckim 79

jest len przycisk znacznie silniejszy niż np. w języku ogólnopolskim (słabszy jednak znacznie od kaszubskiego) spotyka się na terenie Borów Tucholskich¹⁰. Podobna uwaga nasuwa się w związku z przyciskiem w gwarach Krajny i północnej Wielkopolski. Dość często (częściej niż w języku ogólnopolskim) spotyka się tu bowiem redukcje sylab nicakcentowanych, znaczne natomiast wzmocnienie, a nawet wzdłużenie sylab akcentowanych. Np. z Krajny: drekufr, Frojći || Sroići ‘szeroki’, ńe roztftym etc.; pGtU0kclc.; podobnie w północnej Wielkopolsce. Poza tym zastanawiają formy, w których zaszła zmiana barwy samogłoski w sylabie nicakcentowanej, np. dujkoly, dfijboZo, studoya i in. - Kruszewo, pow. Czarnków (około 10 km na północny wschód od Czarnkowa). Jakkolwiek trudno w tej chwili powiedzieć coś pewnego na ten temat, to jednak nie można wykluczyć, że tego rodzaju zmiany barwy samogłosek występujące w interesujących nas gwarach są związane z siłą przycisku, b) Nawiązania do obszaru łużyckiego

Tzw. j epentetyczne (np. vejźe ‘wiezie’, bogajćSy ‘bogatszy’ itp.), występujące na terenie Polski, jak wiadomo, w pasie zachodnim, posiadające szeroki zakres w północnej Wielkopolsce i na Krajnie, łączy m.in. także te tereny z językiem dolno- i gómo-łużyckim⁸¹.

Gdy chodzi o pewne szczegóły, to warto zaznaczyć, że przeprowadzone przeze mnie badania na terenie północnej Wielkopolski wykazały, że j epentetyczne występuje w większości zbadanych gwar, obejmując krańcowe punkty na zachodzie (np. Chełst, pow. Czarnków, około 16 km na południowy zachód od Wielenia), jak też niektóre krańcowe punkty na wschodzie (np. Godzimierz, pow. Szubin, około 5 km na północny zachód od Szubina), a także wieś Młyny na Kujawach (pow. Mogilno, około! 8 km na południowy wschód od Mogilna). Występuje ono poza tym w krańcowych punktach na północy (np. Kruszewo, pow. Czarnków, około 10 km na północny wschód od Czarnkowa, Paterek, około 1 km na południe od Nakła) i na południu (np. Imielno, pow. Gniezno, około 16 km na południowy zachód od Gniezna). Wsie, w których nie zanotowałem form z j epentetycznym, leżą w różnych częściach północnej Wielkopolski; stosunkowo najwięcej jest ich na krańcach wschodnich (wschodnia część Pałuk, inaczej: pogranicze wielkopolsko-kujawskie).

Ogólnie biorąc, największe nasilenie form z i epentetycznym spotkałem w zachodniej części zbadanego terenu (północnej Wielkopolski) - w czym mamy wyraźne nawiązanie do Łużyc - oraz na jego krańcach północnych, nawiązujących w ten sposób do obszaru krajniackiego.

Przykłady zj epentetycznym zebrane w północnej Wielkopolsce dadzą się podzielić na następujące grupy:

1) i epentetyczne przed spółgłoskami miękkimi szeregu ciszącego (typ ńejśe, noiśi);

2)    j epentetyczne przed innymi miękkimi (typ lejiica ‘mańkut’, nojgi ‘nogi’);

1

Zob. L.Zabrocki, op.cii., s. 42-43.

¹ Zob. Z. SI i c b c r, Stosunki pokrewieństwa języków łużyckich. Kraków 1934. s. 30>3 i