77 (154)

Zniądri językowe północne/ Wielkopolski i Krajny i kaszubszczyzna i językiem dnlnoluźyckim 77 mnogie wyrazu niedziela w wymienionych wyżej ugrupowaniach językowych i gwarami północnowielkopolskimi włącznie wyspecjalizowały się więc pod względem znaczeniowym. Zjawisko to tylko sygnalizuję, gdyż nie mogę podać dokładniej jego geografii na terenie Polski.

2. Cechy o węższym zasięgu

a) Nawiązania do obszaru kaszubskiego

Dyftongiczna wymowa kontynuantów stpol. i *6 w dość szerokim pasie w zachodniej części Polski, a mianowicie na północnym Śląsku, w tzw. Wielkopolsce właściwej i na północ od niej: na Krajnie i na Kaszubach⁶⁴. Jak wiadomo, obecnie w znacznej części gwar należących do wyżej wymienionego pasa zachodniego dyftongi są rzadkością. Tak jest np. w południowej i wschodniej Krajnie.

Brak dyftongicznej wymowy *ó, *ó w Borach Tucholskich⁶⁵, chociaż spotyka się tam dyftongiczną wymowę kontynuantu *a, zwłaszcza zaś w ich południowo-zachodniej części⁶⁶. Właściwość ta (tj. dyftongiczna wymowa *d) występuje również w zachodniej części Polski i jest do pewnego stopnia paralelna do silnej dyftongicznej wymowy *d i *<?. Nie jest chyba wykluczone, że dyftongiczna wymowa *6 i *ó istniała dawniej również i w Borach Tucholskich, lecz później zanikła na skutek „zmian wciskających się od wschodu”⁶®. Podobnie, jak się przypuszcza, było w południowej i wschodniej Krajnie (zob. wyżej).

Ra- * re-Ja-je-. W północnej Wielkopolsce i na Krajnie formy z tymi starymi cechami (re-Je-) są dziś bardzo rzadkie (np. redlo, redlić tic. jerzmojeszczurka etc.).

Fonnaśmiotana ‘śmietana’, częsta na Kaszubach, występuje, rzadziej, na pograniczu kociewskim, na Tucholszczyźnie i Krajnie. W północnej Wielkopolsce zanotowałem ją w kilku wsiach, a mianowicie: w Kruszewie (około 10 km na północny wschód od Czarnkowa), Zoniu (około 15 km na południowy wschód od Chodzieży), Boruszynie (około 17 km na południowy wschód od Czarnkowa), Pruścach (około 12 km na południowy zachód od Wągrowca), Chojnie (około 11 km na zachód od Wronek, pow. Szamotulski) i Koźlu (około 13 km na południowy zachód od Szamotuł). W czterech wypadkach (Kruszewo, Żoó, Boruszyn i Koźle) obok formy śmiotana notowałem formę śmietano⁶⁹. Forma śmiotana znana jest również niektórym gwarom północno--wschodniej części Polski⁷⁰.

⁶⁴ Zob. K. N i t s eh, Dialekty języka polskiego, op.cit., s. 34,35.

® Ibidem, s. 94; L. Zabrocki, op.cit.,8.19.

“ K. N i 1 * c b, Dialekty języka polskiego, op.cit., s. 37; L. Z a b r o c k i, op.cit., s. 7.

⁴⁷ Zob. K. N i t s c h, Dialekty języka polskiego, op.cit.

“ Por. ibidem, s. 94.

** A. Tomaszewski notuje u Mazurów wieleńskich wahanie motana II SńfUPnka. Podaje on. że motana jest cechą zachodniowiclkopolską (Mowa tzw. Mazurów wieleńskich. op.cit., s. 8.92). W świetle najnowszych danych trzeba ją, przynajmniej częściowo, uznać również za właściwość póinocnowielko-polską.

Por. K. N i ts c h, Dialekty języka polskiego, op.cit., s. 31.