69 (175)

2*itpk1ięsyknwr północne) Wielkopolski i Krajny z kaszuhszczyzną i Językiem dnfnolużycklm 69

'słyszeć* tu j ówdzie w innych częściach Polski (w tym m.in. w południowej części Śląska).

Południe (lub jego kaszubski odpowiednik formalny) w znaczeniu ‘południe’ i ‘obiad* notowane w kilku wsiach w północno-zachodniej części Wielkopolski (Mazurzy wieJeńscy): Chełst, Piłka. Drawsko, Miały i Rosko oraz - bez powiązań terytorialnych - w zachodniej części Krajny. Dalszy ciąg na Kaszubach, a dawniej też u Sło-wińców¹*. Potwierdzają to informacje własne z Kaszub: ze wsi Chłapowo (około 13 km na północny zachód od Pucka) i ze wsi Kiełpino (około 5 km na południowy wschód od Kartuz).

Mamy tu zjawisko - ze względu na jego geografię - reliktowe i wszystko zdaje się wskazywać, że wymienione wyżej gwary północnej Wielkopolski i Krajny nawiązują do obszaru kaszubskiego (lub przynajmniej do jego części).

Szczeżula (z różnymi wariantami fonetycznymi) ‘łuska rybia’ znana była na terenie Słowińszczyzny²⁰, występuje dziś (obok innych wyrazów oznaczających to samo) na Kaszubach - głównie w ich środkowej i południowej części - i na południe od nich (również poza innymi nazwami): na Kociewiu, na Tucholszczyźnie oraz bardzo rzadko we wschodniej i południowej Krajnie. Spotykamy też wyraz szczeżula ‘łuska rybia’ w niektórych gwarach północnej Wielkopolski. Najdalej na południu notowałem go w Koźlu w powiecie szamotulskim (w północno-zachodniej Wielkopolsce), w północno-wschodniej Wielkopolsce w Padniewku koło Mogilna oraz w Imielnie w powiecie gnieźnieńskim (około 16 km na południowy zachód od Gniezna)²¹.

Jest rzeczą wartą podkreślenia, że w północnej Wielkopolsce, podobnie jak na terenie Kaszub i na obszarach na południe od nich aż po Noteć, występuje prócz szczeżuli dość duża liczba innych wyrazów oznaczających rybie łuski (.szupy, łuski i in.; w północnej Wielkopolsce zanotowałem dziewięć nazw). To stosunkowo duże przemieszanie pod względem geograficznym wyrazów dotyczących wspomnianego wyżej desygnatu na interesującym nas terenie oraz mieszanie nazw dotyczących części ryb (łuski, ości etc., więc np. w północnej Wielkopolsce oście (nom. pl.) mogą oznaczać ‘ości’ i ewentualnie też ‘łuski rybie’, np. w Łopiennie zanotowałem ość ‘ość’, a także - obok szczeżuli - ‘łuska rybia’) jest zjawiskiem, które może mieć różne przyczyny. W przypadku północnej Wielkopolski, a przynajmniej niektórych jej okolic, mamy wyraźnie do czynienia ze słabym „wyspecjalizowaniem się” (i niedostatecznym

^,łS. R a m uł t, Słownikjęzykapomorskiego czyli kaszubskiego, op.cit.',F. L o r e n t z, Pomoranisches Wórterbuch. Bd I. Berlin 1958; idem, Slovinzisches Wórterbuch. II, op.cit.

²⁰F. Lorentz, Slovinzisches Wórterbuch. II, op.cit.

¹¹ Wyraz ten w tym samym znaczeniu (‘łuska rybia') notuje również w północnej Wielkopolsce A. Tomaszewski (Gwara Łopienna i okolicy w północnej Wielkopolsce. Kraków 1930, s. 193). Notuje go również z północno-zachodniej oraz częściowo z zachodniej części Wielkopolski M.Gruchma-nowa (Gwaiy zachodniowielkopolskie, op.cit., s. 72, 74). Jak wynika z materiałów posiadanych przez Pracownię Atlasu i Słownika Gwar Polskich PAN w Krakowie, szczeżula (lub podobne) ‘łuska rybia’ występuje też tu i ówdzie w innych częściach Wielkopolski (np. Stęszew w powiecie poznańskim i in V Zanotował ją też Z. S o b i e r a j s k i (Gwary kujawskie. Poznań 1952, s. 13).