81 (136)

Zniąski /ppuło*ve północnej Wielkopolską I Krajny 2 kaszubszczyzna i językiem iblnolużycklm 81

Krajnie, w Wieikopołsce i na Kujawach*⁵. W zachodniej części północnej Wielkopolski zdecydowanie przeważa Forma żeńska tła ‘ts.\ Mamy tu chyba nawiązanie do obszaru północnołużyckiego*⁶.

IV. CECHY PARALELNE

Jednym z paralel izmów rozwojowych bez bezpośredniego związku terytorialnego jest występowanie I zębowego lub / (— */) w niektórych gwarach północnej Wielkopolski (na północnych jej krańcach), w południowo-zachodniej i wschodniej Krajnie, tu i ówdzie w Borach Tucholskich i u tzw. Bylaków na Kaszubach⁸⁷.

Tzw. archaizmem peryferycznym jest zachowanie w niektórych gwarach północnej Wielkopolski i Krajny oraz na Kaszubach, dawniej też u Słowńców**, r (^— *f) fryka-tywnego.

W północnej Wieikopołsce cechę tę notowałem u tzw. Mazurów wieleńskich, w Prośnie (około 10 km na południowy zachód od Chodzieży), w Dobieszewie (około 10 km na północny zachód od Kcyni, pow. Szubin), w Gorzycach (około 8 km na północny zachód od Żnina). W innych gwarach tej części Wielkopolski spotykamy dość często zleksykalizowane resztki r, świadczące o tym, że jeszcze niedawno zasięg geograficzny tego fonemu w północnej Wieikopołsce był o wiele szerszy.

Na Krajnie notowałem Z¹ jako oboczne do o wiele częstszego ^(JJ^rw Gromadnie (pow. Wyrzyską Sławianowie (pow. Złotów) i w Głupczynie (gwara do 1939 r. kresowa; pow. Złotów).

Forma liczebnikowa dwiś (z kontynuantem pochylonej). Najprawdopodobniej forma ta powstała przez analogię do form przymiotnikowych (por. nom.-acc.-voc. pl. tanie etc.). Notowałem ją w kilku miejscach na Kaszubach (Chłapowo, około 13 km

¹⁵ Co do wyrazu tło na Kujawach, zob. też H. Turska, Atlas kujawsko-ehelmińsko-dobnyński. „Sprawozdania z Prac Naukowych Wydziału Nauk Społecznych PAN” III, z. 2-3 (14-15). Wrocław--Warszawa 1960, s. 41.

^w Zob. A. Tomaszewski, [rec.J Paul W i r t h, Beitrage zum sorbischen (wendischen) Sprach-atlas. Kartenband Lief 1 iind 2. Textband Lief. I u. 2. Leipzig 1933 i 1936. „Slavia Occidentalis" XVI, 1937, s. 297. Tomaszewski w cytowanej wyżej recenzji zwraca także uwagę na inne wyrazy, które łączą Wielkopolską (lub przynajmniej jej część, np. północną Wielkopolską) z Lużycami (zob. ibidem, s, 298, 300,301). Ze szczegółów można tu jeszcze dodać, że osiołka lub osiełka 'osełka' występuje dziś w północno-zachodniej Wieikopołsce (notowałem ją m.in. także w Lubaszu, około 7 km na południowy zachód od Czarnkowa), jednakże nie jest ona tutaj wyłączna. Należy jeszcze wspomnieć o zanotowanej przez A.Tomaszewskiego {Mowa ludu wielkopolskiego, op.cil., s. 22) m.in. u Mazurów wieleńskich (Piłka, Drawsko) formie łezka ‘łyżka’. Według tego autora, nawiązuje ona prawdopodobnie do pokrewnej formy dolnołuźyckiej. Ja, niestety, nie mam dostatecznej ilości materiału dotyczącego wyrazu łyżka.

^v Por, K. N i t s c h. Dialekty języka polskiego, op.cil., s. 46. Z. S t i e b o r (/miony wjbnefyc* Jastarni w ostatnim stuleciu. Język Polski" XXXIV, 1954, s. 251) przypuszcza, że l u Bylaków może być późnym germonizmem fonetycznym.

“ F. Lo r c n I z, Slovinzische Crammatik, op.cil., s 144-146.