63 (199)

Związki językowe północnej Wielkopolski i Krajny z kaszubszczyzną i językiem dolnołużyckim*

WSTĘP

Przedmiotem pracy są stosunki językowe na północno-zachodnich kresach zwartego (do 1939 r.) obszaru języka polskiego. Chodzi tu o wzajemny stosunek gwar północnej Wielkopolski - w tym szczególnie gwar północno-zachodnich - i Krajny do gwar kaszubskich (i ewentualnie słowińskich) oraz, w odwrotnym kierunku, do obszaru I językowego łużyckiego, zwłaszcza zaś do języka dolnółużyckiego. W związku z kontaktami polsko-łużyckimi bierze się m.in. pod uwagę ogniwo pośrednie, jakim były wymarłe dialekty słowiańskie (polskie) między dolną Notecią, dolną Wartą, Obrą i Odrą.

Problem stopniowego przejścia językowego od Łużyc przez Wielkopolskę do I Kaszub był już niejednokrotnie sygnalizowany¹. Poza tym w pracach ogólnych dotyczących wzajemnych stosunków języków zachodniosłowiańskich wskazywano na właściwości językowe, które są związane z problemem terenów przejściowych w Polsce północno-zachodniej². Zwracano też uwagę na poszczególne tereny przejściowe między Kaszubami i Wielkopolską (Krajna, Bory Tucholskie) - z czym wiąże się sprawa dawnego, szerszego niż dzisiaj zasięgu kaszubszczyzny³ - a także na gwary przejściowe od obszaru polskiego do łużyckiego w zachodniej Wielkopolsce⁴.

' Z. Zagórski, Związki językowe północnej Wielkopolski i Krajny z kaszubszczyzną i językiem dolnołużyckim. „Prace Wydz. Filologicznego. Seria Filologia Polska”, nr 5, Poznań 1964.

¹ Z. S t i e b e r (.Stosunek kaszubszczyzny do dialektów Polski lądowej. Konferencja Pomorska (1954). „Prace Językoznawcze”. Warszawa 1956, s. 39) pisze: „Niewątpliwa przynależność kaszubszczyzny do grapy lechickiej nie wyklucza pewnych związków kaszubsko-łużyckich (być może niegdyś poprzez teren Wielkopolski i ziemi Lubuskiej)”. W innym miejscu Z. S t i e b e r podaje: „Istnieją niewątpliwie ślady dawnych kontaktów obszaru kaszubskiego z łużyckim, głównie dolnołużyckim. Kontakty te odbywały się oczywiście nie bezpośrednio, ale poprzez obszar wymarłych dziś dialektów zachodnio-pomorskich, a nawet i poprzez Wielkopolskę” (Główne problemy obecnych badań nad kaszubszczyzną. „Poradnik Językowy” 1958, s. 202).

¹Z nowszych prac zob. Z. S t i e b e r, Wzajemne stosunki języków zachodnio-słowiańskich. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego" XIV, 1955, s. 89.

¹ Zob. K. N i t s c h, Dialekt)' języka polskiego. Wrocław-Kraków 1957, s. 73-74 oraz 86; Z. S t i e b e r, Stosunek kaszubszczyzny do dialektów Polski lądowej, op.cit., s. 47; H. P o p o w s k a, Z rozwazan nad dawnym zasięgiem kaszubszczyzny. „Poradnik Językowy” 1958, s. 126-136.

* Ostatnio pisała o tym M. G r u c li mano w a. Związkijęzykowe dialektu Kramsk: Lużycami. Język Polski” XXXVII, 1957, s. 241-252, szczególnie zaś s. 252; eadem, Gwary zachodniowielkopolskie.