7

Typ społeczno-psychologiczny rosyjskiego inteligenta 117

tecznej: bycie dekabrystą oznaczało pewien styl życia, tajne związki stanowiły jego część i w istocie nie były tajne we współczesnym rozumieniu „tajności”. Była to także cecha charakterystyczna dla „romantycznego rewolucjonisty”: utajniono szczegółowe plany działań, lecz ogólne zamiary dekabrystów oraz sam fakt istnienia tajnych stowarzyszeń były powszechnie znane⁴'⁷. Początkowo wspomniane organizacje kładły nacisk na samodoskonalenie członków, pomysł powołania ich do życia pojawił się spontanicznie. Genezę stowarzyszeń i ich cel opisali, będąc już na zesłaniu, Piotr Kachowski i Iwan _; Jakuszyn⁴⁷⁸. Tajne związki były na początku związkami czysto koleżeńskimi, a umowa, która łączyła członków, nie miała wydźwięku politycznego, wypływała z głębokiego pragnienia służenia ojczyźnie. Na wspólnych spotkaniach bracia Murawjow: Aleksander, Michaił i Nikołaj, Siergiej Trubieckoj, Iwan Jakuszyn dyskutowali o trudnej sytuacji chłopów pańszczyźnianych, zacofaniu kraju i braku poszanowania godności ludzkiej. W trakcie jednego z takich spotkań padła propozycja, aby założyć tajne stowarzyszenie i przyjąć za jego cel działanie dla dobra Rosji: „...cocTaBHTb TaftHoe oóiąecTBO, HJieHaM KOTOporo nocTaBJMJiocb 6bi b oójmHHOCTb BceMH cujiaMH TpyąHTbca ąjra ÓJiara Poc-chh...”⁴⁷⁹. Tak sformułowany cel: „ze wszystkich sił pracować dla dobra Rosji” określił misję dekabrystów i nie pozostawił miejsca na partykularne interesy.

Podsumowując, wyróżnimy następujące cechy psychologiczno-społecznego typu dekabrysty jako nowego genotypu kulturowego⁴⁸⁰:

- W tym typie psychologicznym wyraźnie zaznaczyła się odmienność od środowiska szlacheckiego jako całości. Nastąpiło przełamanie norm zachowania, charakterystycznych dla szlacheckiego modelu kultury, zakorzenionego w tradycji patriarchalnej. Dekabrysta rozwijał takie cechy, które stawiały pod znakiem zapytania jego przynależność do szlachty, jako warstwy kierującej się wykształconym zespołem norm i przeko-:    nań. Był burzycielem nie tylko porządku politycznego, lecz także społecznego. Czacki

;    z Mądremu biada (ropę om ynta) Aleksandra Gribojedowa nie przynależał do szlachty

r    z uwagi na mentalność, był łatwo rozpoznawalny na tle środowiska szlacheckiego,

I    ponieważ jego zachowanie naruszało semiotyczną strukturę kultury szlacheckiej: bo-

|    haterowi obca była hipokryzja, nie uznawał tematów „tabu”, pragnął, aby wypowiada

ją ne słowa w sposób możliwie adekwatny opisywały rzeczywistość.

I - Z dekabrystami pojawiło się nowe pojęcie „państwa” i „służby ojczyźnie”. Zro-| dził się nowy typ świadomości: państwo traktowano jako ogół ludzi, nie utożsamiając

i go z osobą panującego. Konsekwencją było żądanie wolności dla chłopów pańszczyźnianych oraz wolności słowa.

- Zmienił się sposób myślenia o państwie i władzy, nowego znaczenia nabrało sło-:    wo „służba”. Rezygnacja z tytułów i wojskowej kariery M.S. Łunina była protestem

i    przeciwko obyczajowości szlachty i bezkrytycznej służbie wobec panującego.

[

*

f

⁴⁷⁷    J. Łotman, Dekabrysta w życiu codziennym, s. 387.

⁴⁷⁸    n.r. KaxoBCKJrit, Hasano u Kopem oóiąecmea nado ucnamb e óyxe epeMenu, s. 78-87; M.A. JtKyiiiHH, Kok o6pa3oeanocb u deucmeoeano maunoe oóiąecmeo [b:] TldyM euconoe cmpeMnenue..., s. 29—42.

⁴⁷⁹    H.A. JlKyuiHH, Kok oópcaoeanocb u deucmeoeano maunoe oóiąecmeo..., s. 30.

⁴⁸⁰    Mowa o genotypie personocentrycznym, na gruncie rosyjskim pozostającym w opozycji do utrwalonego genotypu systemocentrycznego. Por. A. 06ojiohckhh, /JpaMa.., s. 9-11.