bożena wojtasik doradca zawodu stronaX 59

3.1. EKSPERT I INFORMATOR

Koncepcja behawioralna, a także psychoanalityczna człowieka jest zdaniem A. Kargulowej podstawą poradnictwa dyrektywnego¹.

Poradnictwo dyrektywne zakłada znaczną przewagę doradcy nad radzącym się. Doradca „wie, co jest dobre i pożądane” i steruje, a nawet niekiedy manipuluje, radzącym się, dając gotowe rozwiązania. Wychodząc z założenia, że osoba radząca się jest niesamodzielna, nic umie sobie poradzić, doradca podejmie następujące działania: stosowanie wzmocnień pozytywnych, nakłanianie, przekonywanie, ocenianie, dawanie wskazówek, wykład, trening.

Natomiast radzącemu się pozostaje: zwerbalizowanie problemu, zadawanie pytań,stosowanie się do zaleceń, kontrolowanie wyników². Skutki społeczne takich działań widoczne są w wyuczeniu się pożądanych działań lub wygaszeniu (oduczeniu) działań niecelowych, niepożądanych.

Jeżeli odniesiemy te wszystkie wskaźniki na teren poradnictwa zawodowego i przyjrzymy się doradcy zawodu okaże się, że doradzający wybór zawodu powinien znać doskonale wszystkie zawody. Poznanie osobowości uczniu nie jest tutaj tak istotne. Doradca powinien raczej skupić się na sytuacji zewnętrznej, która determinuje zachowanie się ucznia. Posługując się koncepcją diagnostyczną wyboru zawodu, potrafi zdiagnozować cechy i dopasować je do odpowiedniego zawodu.

Takiego doradcę zawodu nazwałam eksperte tn. Ekspert ma dużą wiedzę, doświadczenie, wie, co dla danego ucznia jest najlepsze (przynajmniej ma takie wewnętrzne przekonanie). Stosując odpowiednie kary i nagrody w postaci pochwał lub wskazania na niedostatki czy braki wpływa, nakłania osobę radzącą się, aby wybrała taki zawód, który doradca ekspert uważa za najbardziej odpowiedni dla niej. Ekspert udziela instrukcji, wskazówek i poleceń. Odpowiedzialność za udzieloną poradę zawodową leży po stronie doradcy, jako że radzący się z założenia jest bierny. Wyboru dokonuje doradca. Jest to w tym modelu doradzania skrajny typ doradcy zawodu. Iriny, mniej ekstremalny, zajmuje się głównie informacją o możliwości zatrudnienia, zawodach i propagowaniem (w łagodniejszej formie) jego zdaniem najlepszego zawodu dla radzącego się. Ten typ doradcy zawodu nazywam i n f o r m a t o r c in.

i.2. 1.ESEFERYSTA I SPOLEGLIWY OPIEKUN

Koncepcja psychodynamiczna człowieka została przyjęta przez A. Kargul ową jako podstawa poradnictwa dyrektywnego, ja natomiast byłabym skłonna umieścić ją w typie poradnictwa liberalnego⁵⁹. Według tej koncepcji siły napędowe ukierunkowujące działanie ludzkie tkwią wewnątrz człowieka i są przez niego najczęściej nieuświadomione ⁶⁰. Zmiana zachowania człowieka jest możliwa przez psychoterapię, która ma na celu uświadomienie wewnętrznych konfliktów⁶*.

Psychoanaliza zajmowała się głównie słabymi stronami człowieka, natomiast inna koncepcja, która również dawałaby podstawy poradnictwu liberalnemu, to koncepcja powstała stosunkowo niedawno, bo w latach sześćdziesiątych, zwana humanistyczną. Kładzie ona nacisk przede wszystkim na mocne strony radzącego się, na ogromne możliwości człowieka. Przyjmuje jednak, że człowiek nie zawsze umie je wykorzystać i sam rozwiązywać konflikty oraz wyrównywać braki.

Doradca liberalny, jak pisze J. Kozielecki, pozostawia bardzo dużą swobodę radzącemu się (pacjentowi) — przede wszystkim nie formułuje dyrektyw, a także nie poddaje go działaniom naprawczym. Doradca powinien postępować według trzech podstawowych zasad:

— być kongruentny (być sobą),

— bezwarunkowo szanować radzącego się (pacjenta), akceptować go takim, jakim jest,

— umieć wczuwać się (empatia), a nie oceniać czy krytykować.

Radzący się jest wobec tego samodzielny, sam określa swoje problemy

i trudności, sam sobie pomaga⁶².

Czynności doradcy w poradnictwie liberalnym, jak je określa A. Kargu-lowa, to: „słuchanie wypowiedzi, streszczanie wypowiedzi, pobudzanie do ponownego analizowania przeżytych doznań*’⁶³. Czynności radzącego się to : „poznanie mechanizmów zachowań, wsłuchiwanie się w siebie, poznawanie własnego ciała, dążenie do zrozumienia innych”⁶⁴.

Jeżeli znowu spróbujemy przenieść wszystkie ustalenia dotyczące czyn ności doradcy i radzącego się w poradnictwie liberalnym na obszar porad-

-^v Mimo iż psychoanaliza skupia się głównie na słabych stronach człowieka, może zawrzeć się (podobnie jak podaje T. Tomaszewski, op. ci/., co opisałam na s. 58} w koncepcji humanistycznej, a ta z kolei należy do poradnictwa liberalnego.

⁶⁰ J. Kozielecki, op. ci/..

⁶¹ Ibidem, s. 103.

⁶⁷ Ibidem, s. 265.

⁶³ A. Kargulów a, op. ci/., s. 11.

⁶⁴ Ibidem

A. Kargulowi, op. cit., s. 13-18. Nic w pchli zgadzam się '/. tym stanowiskiem, o czym piszę dalej omawiając koncepcję liberalną.

Ibidem, S. 77.