bożena wojtasik doradca zawodu strona 6 7

także brak jednolitej koncepcji działalności doradcy zawodu. Nie ma sprecyzowanych stanowisk na lemat jego roli w procesie poradnictwa zawodowego, potrzebnych tym bardziej, że grupy doradców zawodu (profesjonalnych, a także nieprofesjonalnych) są bardzo duże i niejednorodne.

Chcąc tę lukę częściowo uzupełnić, podjęłam próbę przedstawienia modeli działalności doradcy zawodu, które mogą być przydatne do opracowania teoretycznych podstaw poradnictwa zawodowego, jak również do rozwiązań praktycznych, organizacyjnych.

Opierając się na teorii J. Kozieleekiego, dotyczącej koncepcji psychologicznych człowieka, oraz wychodząc z teoretycznych typów poradnictwa według A. Kargulowej, próbowałam uporządkować literaturę polską i częściowo zagraniczną dotyczącą doradcy zawodu. Studia teoretyczne pozwoliły mi na zidentyfikowanie pięciu modeli działalności doradcy zawodu: eksperta, informatora, kosultanta, spolegliwego opiekuna i leseferysty. Modele te różnią się ze względu na: podmiot działający, przedmiot działania, środki, metody i wynik działania. Zastanawiając się nad problemem, jakie czynniki mogą wyznaczać działania doradcy, uznałam za konieczne przedstawienie także wybranych koncepcji bądź teorii wyboru zawodu. Wychodzę bowiem z założenia, że doradca musi znać specyfikę wyboru zawodu, jako wielowymiarowego skomplikowanego procesu, który ma wymiar nie tylko jednostkowy, ale także i społeczny.

Szerokie spojrzenie na poradnictwo zawodowe umożliwiło mi stanowisko J. Szczepańskiego, który definiując oświatę wyróżnił jej trzy zasadnicze części składowe:

— oświata jako system instytucji.

— oświata jako działalność,

— oświata jako stan oświecenia społeczeństwa ⁸.

Mówiąc o poradnictwie zawodowym można także, moim zdaniem, wyróżnić trzy jego aspekty:

— poradnictwo zawodowe jako system instytucji, zbiorowości społecznych, urządzeń, organizacji wyposażenia materialnego, a także idei i systemów wartości;

— poradnictwo zawodowe jako zestaw bardzo zróżnicowanych i złożonych działań, mających w ramach instytucji i organizacji przekazywać członkom społeczeństwa określone treści wiedzy i wartości;

— poradnictwo zawodowe jako stan poinformowania społeczeństwa, przygotowania do wyboru zawodu, zasób wiedzy i poziom zainteresowania tą problematyką.

^ J. S z c z c pa A s k i.Społeczne uwarunkowania rozwoju oświaty, WSiP, Warszawa 1989. s. 9.

W niniejszej pracy zajmę się głównie poradnictwem jako systemem skomplikowanych działań, częściowo również stanem poinformowania społeczeństwa i stopniem zainteresowania problematyką poradnictwa zawodowego. Nie opisuję jednak systemu instytucji, ale skupiam się na działalności pracującego w nich doradcy zawodu.

Wprawdzie zajęłam się poradnictwem zawodowym dla młodzieży i profesjonalnymi doradcami zawodu, myślę jednak, że te rozważania odnieść można również do doradców pracy, którzy zajmują się poradnictwem dla osób dorosłych ⁹.

Książka składa się z dwóch zasadniczych części. W części pierwszej omawiam podstawową problematykę związaną z doradcą zawodu. Analizuję terminy: „poradnictwo”, „orientacja i poradnictwo zawodowe”, „zawód”, „doradca”, ponieważ sposób ich definiowania implikuje rozumienie terminu „doradca zawodu”. Podobnie próba odpowiedzi na pytanie, kto powinien być doradcą i kim powinien on być w stosunku do osób radzących się, precyzuje zadania nie tylko dla doradcy, ale w konsekwencji także dla doradcy zawodu. Następnie (rozdział LI) określam wybór zawodu jako proces i jako akt. Na podstawie analiz teoretycznych próbowałam odpowiedzieć na pytanie, dlaczego ludzie wybierają określone zawody i jaki jest udział doradcy w tych wyborach.

Druga część pracy jest poświęcona w całości charakterystyce modeli działalności doradcy zawodu. W każdym z pięciu rozdziałów tej części omawiam kolejno wyróżnione modele: eksperta, informatora, konsultanta, spolegliwego opiekuna i leseferysty.

W związku z tym, że wielu autorów polskich i zagranicznych używa terminu „model” w różnych znaczeniach, przyjmuję definicję za P. Sztomp-ką: „Model to układ, który stanowi środek pośredniego poznania drugiego układu dzięki temu, że jest wobec niego analogiczny pod istotnym względem, a równocześnie bardziej dostępny poznawczo” ^!0.

Próbuję zatem zbudować pewien teoretyczny konslrukt, abstrakcyjny obraz działalności doradcy zawodu, który stanowi środek pośredniego poznania układu realnego, jakim są opisywane rodzaje działalności.

System kształcenia doradców zawodu i doradców pracy w różnych krajach przedstawia szeroko B. J. E r t c 1 t, Kształceni.’ specjalistów »»■ zakresie poradnictwa zawodowego i poradnictwa pracy w przekroją międzynarodowym, [w :] Poradnictwo wobec złożoności problemów człowieka i świata, red. A. Kargolowa, Wyd UWr.. I I. Wrocław 1990, s. 246-318, a także Beratemusbildung im łnteniatiónalen Vergłeich. red. B. J. Ortclt. FH Bund Fachbereich Arbe:t.\verwaUung, Mannheim 1986.

⁰ P. S z: o m p k a. O pojęciu modelu u* socjologii, Studia Socjologiczne. 1. 1968, s. 27-58.