CCF20081129003

wiesiłem natomiast ogólną i pustą kategorię zmiany, aby ukazać wielopoziomowe transformacje. Odrzucam jednolity model temporalizacji (tzn. opis w porządku chronologicznym — dop. J.T.), aby opisać w odniesieniu do każdej praktyki dyskursywnej jej reguły kumulacji, wykluczania i re-aktywizacji, swoiste dla niej formy derywacji i jej specyficzne tryby wprzęgania się w różne typy następstwa.”

Odcinanie się od reguł analizy strukturalnej w Archeologii wiedzy nie zwalnia nas od wskazania na jej wpływy w pracach wcześniejszych, a szczególnie w Les Mots et les choses. Inaczej trudno by poddać interpretacji świat idei M. Foucaulta, którego cechą charakterystyczną jest właśnie ewolucja. Dlatego niesłuszne są, szczególnie w perspektywie dzieł ostatnich, jednoznaczne określenia M. Foucaulta na przykład mianem strukturalisty wywodzącego się od Lćvi-Straussa (H. A. White^s, G. Huppert¹), strukturalisty oryginalnego (M. Corvez², J. Parain-Vial³) czy funkcjona-listy epistemologicznego (T. Stoianovich⁴) bądź też rozpatrywanie jego koncepcji w sposób całościowy, a nie w rozwoju, jak to czyni Angele Kremer-Marietti⁵.

Jak jednak powiedzieliśmy, wpływ strukturalizmu na powstanie koncepcji M. Foucaulta nie ulega wątpliwości. Przyczynił się on do wprowadzenia jej w ruch, lecz już w dalszym rozwoju okazał się niepotrzebny, a nawet kompromitujący, bowiem utrudniał znalezienie wspólnego języka z historykami. A mieli oni we Francji, w czasie gdy Fou-cąult zaczynał swą działalność, duże osiągnięcia w budowaniu antypozytywistycznej historiografii. Mam tu na myśli ciąg idei metodologicznych zapoczątkowanych — na gruncie historii — przez A. Berra, a kontynuowanych przez L. Fabure’a, M. Blocha, F. Braudela i całą dzisiejszą szkołę Annales. Głównym celem ataku stała się tradycyjna historiografia zdarzeniowa skoncentrowana na genetycznym opisie chronologicznego następstwa faktów historycznych. Zaczęto w większym stopniu zwracać uwagę na procesy długotrwałe, elementy inwariantne, na zmiany systemów, na dyskontynuację, niejednorodność czasu historycznego, na sprawy świadomości i mentalności, psychologii grup. W źródłach zaczęto dostrzegać ukryte warstwy informacyjne, rozciągać zainteresowania historyka na obszary dotąd pomijane, często uważane za marginesowe ⁶.

Ta nowa historia (jak określa ją sam Foucault) należała (i należy w coraz większym stopniu) również do owego otoczenia intelektualnego, z którego czerpał autor Archeologii wiedzy. I jeśli dziś pozostały w koncepcji Foucaulta jakieś elementy, które nasuwają przypuszczenie co do strukturalnych koneksji, to raczej są to wpływy owej nowej historii zrywającej z genetyczno-erudycyjnym wzorem dziewiętnastowiecznym¹⁰ aniżeli levi-straussowskiego strukturalizmu.

Co wszakże zaczerpnął M. Foucault ze strukturalizmu w dobie wprawiania w ruch swej koncepcji?

Wydaje się, że przede wszystkim samo zainteresowanie światem ludzkich wypowiedzi — dyskursem. Dla strukturalizmu Levi-Straussa charakterystyczne jest, jak wiadomo, traktowanie wszelkich faktów społecznych jako swego rodzaju zjawisk językowych. Wprawdzie Foucault przesunął swą analizę z płaszczyzny automatycznego posługiwania się językiem — właściwej dla strukturalizmu — na płaszczyznę wiążącą epistemologię (tzn. proces poznawania świata) z treścią (a nie tyle formą) wypowiedzi, lecz zawarty w tym program „oczyszczenia” historii z antropologicznego punktu widzenia (widocznej jeszcze, mimo nie dość przekonujących protestów autora,' w Archeologii wiedzy) nosi wyraźnie stru-kturalistyczne piętno. Podobnie tendencja, aby — poprzez rozważania „archeologiczne” dotyczące dyskursu — przyczynić się dó nadania historii idei „ścisłości podobnej tej, do jakiej doszły ostatnio inne, dosyć jej bliskie opisy” (Archeologia wiedzy), wyraźnie Wpisuje się w podstawowe zamysły Levi-Straussa chcącego uściślić etnologię i etnografię za pośrednictwem językoznawstwa. Lecz również i predylekcja

1

» H.A. White, Foucault Decoded: Notes From Underground. „History and Theory", No 1, 1973, s. 23—54.

*    G. Huppert, Dluinatto et eruditio: Thoughts on Foucault, „History and Theory", No 3, 1974, s. 191—207.

2

M. Corvez, Les structuraltstes, Paris 1969, s. 1*.

3

*    3. Parain-Vial, Analyses structurales et idiologtes structuraltstes, Tóulouse 1969.

4

’ T. Stoianovich, French Htstortcal Method, The Annales Paradigm, Ćornell Unlverslty Press, Ithaca and London, s. 206.

5

*    A. Kremer-Marietti, Michel Foucault et 1'archiologle du savotr, Paris 1974.

6

Por. Fatre de 1’histoire, łous la direction de Jacąues Le Goff et Plerre Nora, t. I Nouveaux problimes, t. 11 Nouuelles approches, t. III, nouveaux objęta, Paris 1974.

w Por. J. Topolski, Archeologia historii, Warszawa 197J, rozdz. VII.