CCF20090610190 tif

pomiarem, założywszy, iż pomiar ten był wyborem wedle określonego pędu; taki pomiar nie zmienia bowiem położenia cząstki ^{1 23}. Heisenberg, jak wiadomo, kwestionuje „fizyczną realność” owego pomiaru, ponieważ pozwala on na obliczenie pędu cząstki jedynie wtedy, gdy osiąga ona dokładnie zmierzone położenie w dokładnie zmierzonym czasie; pomiar taki zdaje się pozbawiony treści predyktywnej, ponieważ nie można z niego wywieść żadnych sprawdzalnych wniosków. Jednakże mój eksperyment myślowy, którego celem jest ustalenie możliwości dokładnego przewidywania położenie i pędu określonej cząstki, oprę na tym właśnie układzie pomiarowym, który na pierwszy rzut oka wydaje się nie związany z przewidywaniem.

Ponieważ z założenia o możliwości tego typu dokładnych pomiarów nie związanych z przewidywaniem mam zamiar wysnuć daleko idące wnioski, właściwe wydaje się rozważenie dopuszczalności owego założenia. Dokonuję tego w uzupełnieniu vi.

Opisany poniżej eksperyment myślowy zostanie użyty bezpośrednio przeciwko metodzie rozumowania, jaką posłużyli się Bohr i Heisenberg, by uzasadnić interpretację formuł Heisenberga jako ograniczeń osiągalnej dokładności. Interpretację tę starali się oni uzasadnić pokazując, iż nie można przedstawić żadnego eksperymentu myślowego, który dałby dokładniejsze pomiary dotyczące przewidywań. Powyższa metoda rozumowania nie może oczywiście wykluczyć takiej możliwości, że pewnego dnia przedstawiony zostanie eksperyment myślowy (odwołujący się do znanych zjawisk i praw fizycznych), który jednakże wykaże, iż pomimo wszystko pomiary takie są możliwe. Założono, iż każdy tego rodzaju eksperyment pozostawałby w sprzeczności z formalizmem teorii kwantów i wydaje się, że myśl ta określała kierunki poszukiwań eksperymentu. Jednakże dokonana przeze mnie analiza—realizacja punktów (1) oraz (2) mojego programu — wskazała drogę do eksperymentu myślowego pokazującego, przy całkowitej zgodności z teorią kwantów, że dokładne pomiary omawianego typu są możliwe.

Aby przedstawić ten eksperyment posłużę się, jak poprzednio, „wyborem myślowym” ; obrany zostanie jednak taki układ, że—jeśli cząstka charakteryzowana przez wybór, rzeczywiście istnieje—■ będziemy mogli fakt ten stwierdzić.

Eksperyment mój stanowi, w pewnym sensie, idealiżację eksperymentów Comptona-Simona i Bothe-Geigera ². Ponieważ pragniemy uzyskać przewidywania jednostkowe, nie możemy posługiwać się jedynie założeniami statystycznymi. Trzeba będzie odwołać się do niestatystycznych praw zachowania energii oraz zachowania pędu. Wykorzystamy fakt, że prawa owe pozwalają nam obliczyć co zdarzy się, gdy zderzą się cząstki, przy założeniu, że dane są dwie z czterech wielkości, opisujących zderzenie (czyli pędy a_Ł i b_t poprzedza-

is* 195

1

^ Stwierdzenie to (które usiłowałem oprzeć na rozważaniach z uzupełnienia Ti), zostało skutecznie skrytykowane przez Einsteina (por, uzupełnienie ²xiil). Jest ono fałszywe, a zaproponowany przeze mnie eksperyment myślowy załamuje się. Chodzi głównie o to, że pomiary nie związane z przewidywaniem determinują jedynie drogę cząstki pomiędzy dwoma pomiarami, takimi jak pomiar pędu, po którym następuje pomiar położenia (lub odwrotnie). Zgodnie z teorią kwantów nie jest możliwe zakreślanie drogi jeszcze bardziej wstecz, czyli do obszaru czasowego przed pierwszym z tych pomiarów. Zatem ostatni akapit w uzupełnieniu vi jest pomyłką i nie jest wiadome, czy cząstka przybywająca do x (patrz, poniżej) przybyła z P lub skądinąd. Patrz też przypis ³ na s. 191.

2

Compton i Simon, „Physical Review”, 25, 1924, s. 439; Bothe 1 Geiger, „Zeitschrift fur Physik”,

3

32, 1925, s. 639; patrz też Compton Rays and Electrons, 1927; „Ergebnisse der exakten Naturwissenschaft”, 5, 1926, s. 267 n.; Haas, Atomiheorie, 1929, s. 229 n.