CCF20090625015

16 Niemiecki romantyzm i Rewolucja Francuska, II

Pytanie o rewolucyjność i jej treści najmniej odpowiedzi znalazłoby u Heinricha von Kleista. To prawda, że jego myślenie, co widać z listów, ukształtowało się pod wpływem głównych pojęć eudajmonistyczno--teleologicznego oświecenia, którego najważniejszym motywami są wrażliwość, obietnica szczęścia i wizja ludzkości kroczącej ku doskonałości. Ale te ideały już w porewolucyjnym roku 1801, lecz jeszcze w przedce-sarskim Paryżu, ukazały Kleistowi swe przeciwne oblicze, sądził bowiem, iż zobaczył tu ludzkość w stanie zepsucia, odrażającą i odczłowieczoną. Przede wszystkim jednak owe ideały rozpadły się same w krytycznej refleksji samego początkującego artysty, czyli w sytuacji kryzysu, który usiłowano wyjaśnić jego lekturą filozofii Kantowskiej, podczas gdy wydaje się o wiele bardziej prawdopodobne, że to właśnie nagłe wtargnięcie poetyckiej imaginacji rozbiło schematy filozofii oświeceniowej¹.

II

Powracamy tym samym do pierwszej zasadniczej kategorii odróżniania, która obowiązuje, kiedy odnosimy romantyzm do rewolucji: Ponieważ chodzi tu o ruch przede wszystkim artystyczny, nawet jeśli zaczerpnął on wiele od filozofii, to wskaźników „rewolu-cyjności” należy szukać nie w obszarze ideologiczno--treściowym, ale w dyskursie specyficznie artystycznym, czyli w systemie znaków samego języka romantycznego. I to tym bardziej, że Fryderyk Schlegel. No-valis, Kleist i Hólderlin rozwijali właśnie rewolucyjną semantykę, którą implikowały wszystkie wyżej wymienione znamiona strukturalne, a mianowicie impulsy twórczego burzenia, innowacji i spontaniczności skierowane przeciw porządkowi „mistrza”. Rzućmy więc okiem na tę semantykę. Wspólną cechą stylu Schlebia. Novalisa, Kleista i Hólderlina, przy wszelkich indywidualnych różnicach, jest to, że w swej specyficznej retoryce rozwijają stylistyczne motywy i gesty, które można czytać jako rewolucyjny „język tropów i zagadek", jako „chemię nagłego zdarzenia". W przypadku Schlegla należałoby wziąć pod uwagę język i formę Al henaurn-Fragmente, a następnie także profetyczną re-lorykę najważniejszych w aspekcie poetyki esejów Rozmowa o poezji oraz O niezrozumiałości^{2 3}.

Fragmentaryczną formę aforyzmów można podporządkować duchowi owej „chemii", którą sam Schlegel wykorzystał do charakteryzowania rewolucji: Podobnie jak ów „chemiczny zmysł" według Schlegla najbardziej pobudzony jest u rewolucyjnych Francuzów^!4, tak też z „chemii" jego własnych aforyzmów wynikała rewolu-cyjność w postaci czegoś „frapującego" (das Frappante], „dziwacznego" (das Bizarre) i „interesującego"⁴. wskutek czego rozpadały się tradycyjne dyskursy — historiozoficzny i poetyki. Wynoszenie się artystycznej refleksji nad artystyczną produkcję, przez co wszystko, co wytworzone, zostało raptownie poddane nieskończonemu ciągowi przemian^{5 6}, należało do rdzenia romantycznego pojęcia ironii, którego realizacji dopatrywał się Schlegel przede wszystkim w Wilhelmie Meistrze^]7 Goethego. Dlatego mógł go razem z Fichtego Teorią Wiedzy usytuować obok Rewolucji Francuskiej i wszystkie le trzy zjawiska określić mianem „najsilniejszych czoło-

1

>² Por. K. H. Bohrer, Der romantische Brie/. Die Entstehung dsthelischcr Subjektioital, Siihrkamp, Frankfurt/M. 1989. s. 51 nn.

2

   Friedrich Schlegel. Rozmowa o poezji oraz O niezrozumiałości, tłum. Jakub Ekicr, w: Pisma teoretyczne romantyków niemieckich, wybrał i opracował Tadeusz Namowicz, Ossolineum, Wrocław 2000. S. 150-205.

3

   F. Schlegel. Atlieniium-Fragmente. w: tegoż: Kritische Schrijlen, s. 83.

4

   Tenże. Uher das Studium der Griechischen Poesie, tamże. s. 149.

5

   Tenże. Athenóum-Fragmente, tamże. s. 39. (Por. Fragment 216 z Alhenaum. tłum. Krystyna Krzemieniowa, w: Manifesty romantyzmu 1790-1830, wybór tekstów i opracowanie Alina Kowalczykowa. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa ²1995, s. 171.)

6

   Tenże. Uber Goetlies Meister, tamże. s. 463.