CCF20130101011

110 ZBIGNIEW SAWIŃSKI

ludzie i tak będą dążyć do osiągnięcia jak najwyższego wykształcenia, a co | więcej system dążenia te będzie premiował.

Jednakże ani wnioski z obserwacji prowadzonych przez Berga, ani koncepcja Spence’a nie pomagają wyjaśnić, które z dyplomów pracodawca uzna za wskaźnik przydatności kandydata. Badaczy nierówności edukacyjnych sta-wia to w trudnej sytuacji. Brak odpowiednich kryteriów utrudnia wartościowanie osiągnięć edukacyjnych, których jedynymi wskaźnikami stają się dyplomy. Ekspansja „młynów kredencjalnych” spowodowała, że dziś dyplom - taki bądź inny - uzyskać może każdy. Nie ma to jednak nic wspólnego z ideą społeczeństwa równych szans.

W kredencjalnym społeczeństwie zdobywanie dyplomów staje się formą ostentacyjnej konsumpcji. Jest manifestacją dążenia do statusu, zaspokojenia oczekiwań czy wręcz zachcianek. Dyplom zaczyna pełnić podobną rolę, jaką współcześnie pełnią marki produktów. Jak zauważa Gromkowska-Melosik (2008), kredencjalne młyny nie rozwinęłyby swoich skrzydeł aż w takim stopniu, gdyby nie ludzka skłonność do akceptacji „marek-podróbek”. Świat marek pozwala każdemu znaleźć swoją własną niszę. Tak jak w kredencjalnym społeczeństwie - każdy może odnaleźć swój dyplom.

Podsumowanie

Celem rozważań było odtworzenie sposobów ujmowania nierówności edukacyjnych w teoriach struktury społecznej. Analizie poddane zostały cztery grupy teorii: funkcjonalne, kulturowe, konfliktowe i kredencjalne. Mimo istotnych różnic między tymi podejściami, pewien wniosek co do sposobu traktowania w nich nierówności w dostępie do wykształcenia wydaje się wspólny.

We wszystkich omawianych teoriach poziom i charakter nierówności edukacyjnych rozważa się w kontekście globalnych reguł społecznej strukturali-zacji. System szkolny nie pełni funkcji autonomicznej agendy decydującej o dystrybucji wykształcenia. Jest całkowicie podporządkowany celom systemowym. Mówiąc inaczej, zakres i rozmiary nierówności edukacyjnych są pochodną układu istniejących nierówności społecznych i trudno jest je rozpatrywać bez uwzględnienia tego kontekstu.

Warto też podkreślić, że poszczególne podejścia różnie ujmują mechanizmy, poprzez które szkoła realizuje systemowe funkcje. Zwolennicy Reorii funkcionalneinozpatruia rolę szkoły w kontekście przekazu wiedzy i kwalifikacji stanowiących podstawę efektywnego wypełniania ról w podziale pracy. iW teorii kapitału kulturowego szkoła reprodukuje układy panowania klasowego poprzez selekcję opartą na kompetencji kulturowej.)Teorie konfliktowe j traktują system szkolny jako narzędzie dominacji jednych kategorii społecz-

nych nad innymi. Natomiast w/ujęciach kredencialnych [funkcje szkoły sprowadza się do dystrybucji dyplomów, zas' kształt systemu szkolnego wyznaczają strategie manipulowania tym atrybutem w celu ochrony dostępu do przywilejów.

Różnorodność ujęć reprodukcyjnej roli szkoły w różnych teoriach struktury społecznej jest z pewnością okolicznością sprzyjającą pogłębionej analizie zjawiska nierówności edukacyjnych. Pozwala bowiem dostrzec wielość mechanizmów, poprzez które niejednakowe warunki środowiskowe jednostek wpływają na osiągnięte wykształcenie.

Literatura

Ballantine, Jcaruie H. i Joan Z. Spade. 2008. Schools and Society: A Sociolo-gical Approach to Education. 3rd Edition. Pine Forge Publications.

Barber, Bernard. 1957. Social Stratification. The Structure and Process. New York: Academic Press.

Berg, Ivar. 1970. Education and Jobs: The Great Training Robbery. New York: Praeger.

iv.

■

Bernstein, Basil. 1961. Social Class and Linguistic Development: A Theory of Social Learning. W: A. H. Halsey i inni (red.). Education, Economy, and Society. New York: Free Press, s. 288-314.

Bernstein, Basil. 1990. Odtwarzanie kultury. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Bisseret, Noelle. 1979. Education, Class Language, and Ideology. London: Routledge and Kegan Paul.

Boudon, Raymond. 1973. LTnegalite des chances. Paris: Armand Colin.

Bourdieu, Pierre. 1973. Cultural Reproduction and Social Reproduction. W: R. Brown (red.). Knowledge, Education, and Cultural Change. London: Tavistock, s. 71-112.

Bourdieu, Pierre. 1974. The School as a Conservative Force: Scholasńc and Cultural Ineąualities. W: J. Eggleston (red.). Contemporary Research in the Sociology of Education. London: Methuen, s. 32-47.

Bourdieu, Pierre. 1986. The Forms of Capital. W: J. E. Richardson (red.). Handbook of Theory of Research for the Sociology of Education. Green-word Press, s. 241-58.

III'"''

.....

Bourdieu, Pierre i Jean-Claude Passeton. 2006 [1970]. Reprodukcja. Elementy. teorii systemu nauczania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Bowles, Samuel i Herbert Gintis. 1976. Schooling in Capitalist America. Edu-cational Reform and the Contradiclions of Economic Life. New York: Basic Books.