Drzewo życia9

dowej realizacji tej zasady wśród ludności wiejskiej z ruskich Karpat (najprawdopodobniej Hucułów) potwierdzają materiały źródłowe:

W głuchych okolicach [...] bywają odgrywane (widowiska — przyp. JRT) nawet w izbie okrytej żałobą, w obecności leżącego tam zmarłego. Altocja zatwiera m. im. sceny bardzo drastyczne jako to zwłaszcza symulowanie pewnego aktu fizjologicznego przez „dziada” w stosunku do „baby” a poza tym nawet w stosunku do wszytkich obecnych w izbie dziewcząt ⁸.

Trudno o bardziej jednoznaczne wyrażenie świadomości istnienia związku między śmiercią i życiem. Ale było to w końcu XIX wieku zjawisko sporadyczne. Znacznie częściej i powszechniej spotykało się obsiewanie ziarnem obejścia i pól w obecności zmarłego lub na przykład układanie na trumnie bochna chleba. Czynności te miały zapewnić urodzaj.

Każda forma śmierci jest tylko stanem bezpośrednio poprzedzającym narodzenie. Każde „przejście” to połączenie aktu śmierci i narodzin, tak jak w rytualnej kąpieli, gdzie zanurzenie symbolizuje unicestwienie starej formy, wynurzenie zaś — uzyskanie nowego życia. Zima, będąca w wymiarze kosmicznym odpowiednikiem śmierci, dostarcza najlepszego przykładu — zawsze po niej, choć nie bez pewnych trudności, następuje odrodzenie przyrody. Zima jest tylko stanem przejściowym, okresem wypoczynku, czasowym ukryciem życia.

Wydaje się, że u podstaw wszystkich wyliczonych przykładów łączenia życia ze śmiercią leży prawidłowość jeszcze ogólniejszej natury. Otóż każda zmiana powoduje wyzwolenie się potężnej energii, którą należy ukierunkować. Może ona bowiem skierować się przeciw ży-

* K. Moszyński, op. cit., s. 276.

182