Drzewo życia8

tej samej ziemi, która rodzi niezbędne dla życia ludzkiego i bydlęcego zboże i trawy, były zawsze i wszędzie patronami i opiekunami rolnictwa i hodowli bydła^{1 2}”. Są one też zapewne bezpośrednią przyczyną nasilenia wróżb i praktyk magicznych dotyczących tych dziedzin życia, ale także spraw matrymonialnych, wiążących się przecież z płodnością.

O tym, że odnosi się to bez wątpienia do dusz ludzi zmarłych śmiercią naturalną, reprezentujących ognisto--chtoniczną sferę świata, świadczy nadto rola ognia w obrzędowości tego okresu. Rozpalano go uroczyście, by płonął przez całą noc wigilijną, a często w ciągu dwunastu dni świątecznych. W niektórych regionach ogień niecono trzykrotnie: w noc wigilijną, noworoczną oraz poprzedzającą Trzech Króli. Przy nim miały ogrzewać się dusze. Świąteczny ogień otaczano jeszcze większym niż zwykle szacunkiem. Nieraz palono specjalnie na tę okazję ścięte drzewo, zwane u Słowian południowych badniakiem, którego popioły — rozsypywane następnie po polach — miały zapewnić urodzaj. Warto przytoczyć za etnografem Christo Wakarelskim opis takiej ceremonii z terenu Bułgarii:

W niektórych regionach badniak przynoszony jest do domu i kładziony do ogniska ceremonialnie. Kobiety przebrane w świąteczne ubiory witają go u drzwi wejściowych. Gospodarz wnosi pniak i pyta: „Czy obchodzicie młodego Boga?”. „Obchodzimy, obchodzimy. Prosimy serdecznie”. A niosący pniak-badniak mówi: „Ja wchodzę do domu a ze mną Bóg”. Potem odnoszą go uroczyście do ogniska, wiercą świdrem dziurę, nalewają do niej trochę oliwy, stawiają kadzidło i wosk i zatykają klinem. Pniak owijają białym płótnem. [...] badniak zostaje obok ogniska do wieczora. Po okadzeniu stołu kadzą też pniak, po czym kładą go do ognia, aby się

161

1

Cytat za W. Klinger: Doroczne święta ludowe a tradycja grecko-rzymska. Kraków 1931, s. 37.

2

— Drzewo życia