DSC00639

są i w tym sensie nieodrodnymi synami tej ziemi, że żyją przede wszystkim w świecie wizyjno-fantazmatycznym. „Bo przecież wiedział dużo więcej, niż mówił. Była to wprawdzie wiedza nie nabyta dzięki znanym sobie faktom, znał ich bowiem zbyt mało, albo wcale, ale poza faktami, wynikła i ukształtowana z. domysłów, przeczuć, czyichś niedomówień, szeptów, czyichś ukradkowych spojrzeń i wreszcie własnych fatalnych snów. Mimo to wiedza pewna i straszna” (Zwz, 456).

Taka wiedza, raczej romantyczna, niż jakakolwiek inna, niemożliwa byłaby bez szczególnej idei śladu. Zasypie wszystko, zawieje... to właśnie ciągłe poszukiwanie śladów, śladów w pamięci — poprzez rekonstruowanie w sobie wydarzeń, albo śladów w rzeczywistości — tak Paweł obłędnie tropi Katarzynę. Osobliwa „antropologia śladu” Odojewskiego stanowi funkcję pamięci, ale i przedstawia pewną propozycję epistemologiczną. Badając wyłanianie się w XIX wieku nowego modelu czy paradygmatu epistemologicznego w naukach humanistycznych, Oarlo Ginzburg, zajmujący się znakami, tropami, śladami, cytuje jako motto sformułowanie J. Johnsa: „Przedmiot, który mówi o utracie, o zniszczę-    J

niu, o zaginięciu przedmiotów. Nie mówi o sobie. Mówi o innych przedmiotach”¹⁹. Tak właśnie mówi Siad Odojewskiego, ponieważ jego bohaterowie żyją w dwóch co najmniej rzeczy wistościach bezustannie do siebie odsyłających. Ale jednocześnie żadnej z nich nie można uznać za bardziej rzeczywistą od drugiej. Wskazują one na „inne przedmioty”, inne niż one same, ale równie „nierealne”.

W tym układzie utraty wyrazistych znaczeń i docierania jedynie do znaczeń zamglonych, niejasnych, nieoczywistych, pojawia się znów topos egzystencji śladowej, żeby tak ją nazwać, do której trzeba stośować metody kryminalistyki²⁰.

Pamięć odtwarza bezustannie ulotne ślady ludzi, zwierząt, historii, natury; są one, jak rany, które zostawia w nas rzeczywistość,

¹⁹ C. Ginzburg, Signes, traces, pisies. Racines d'un jtaradigme de 1'indice, „Lt Debat” 1980, nr 6.

Znamienne, że Ginzburg obok dotyczącego „śladów” postępowania poznawczego Morellego i Freuda analizuje również metodę Shcrlocka Holmesa.

204