DSC03611 (5)

KOSZALIŃSKIE ZESZYTY MUZEALNE t. J. JBrj

Eugeniusz Cnotliwy

PP PKZ PRACOWNIA ARCHEOLOGICZNO-KONSERWATORSKA W SZCZECINIE

PRZEMIANY W ZAKRESIE OBRÓBKI POROŻY I KOŚCI NA POMORZU WE WCZESNYM ŚREDNIOWIECZU NA TLE ZIEM POLSKICH

W gospodarce plemion wczesnopolskich poroże i kość miały duże znaczenie jako surowce do wyrobu różnorodnych narzędzi pracy, przedmiotów codziennego użytku, ozdób, przyrządów do gier, instrumentów muzycznych i innych. Szerokie zastosowanie zawdzięczają one swym walorom fizycznym, takim jak twardość i sprężystość (szczególnie poroża), oraz temu, że były powszechnie dostępne (głównie kość). Narzędzia z poroża i kości zastępowały znacznej części ludności niedostatek narzędzi metalowych (np. igieł, szydeł, rylcy itp.) obserwowany do końca wczesnego średniowiecza.^{1 2}

Znajomość obróbki poroży i kości na ziemiach polskich sięga epoki kamiennej,* ale aż do początków naszej ery było to zajęcie okazyjne, zaspokajające potrzeby własne wytwórców. Duża twardość obydwu surowców, znacznie utrudniająca ich obróbkę, sprzyjała powstawaniu specjalizacji rzemieślniczej, szczególnie od momentu, kiedy nieodłącznym składnikiem kultury materialnej stały się grzebienie. Wyrób ich wymagał dużego nakładu pracy, posiadania odpowiedniego zestawu narzędzi i zasobu wiedzy technicznej. Najwyższe wymogi techniczne i kwalifikacyjne stawiał przed wytwórcą wyrób grzebieni wieloczęściowych, trzywar-stwowych, które pojawiły się już w 2 połowie II wieku n.e. Mniej więcej od tego też czasu w zakresie obróbki poroży i kości mamy do czynienia z dwoistym charakterem wytwórczości: z produkcją domową i rzemiosłem.¹

134

1

   W. Hensel, Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna, wyd. III. Warszawa 1965, s. 272.

2

   A. K e m p i s t y, Ze studiów nad sposobami obróbki surowca kostnego i rogowego w kulturze pucharów lejkowatych, „Wiadomości Archeologiczne", Ł 27, z. 2, 1961, s. 133—141.

’ E. Cnotliwy, Stan i problematyka badań nad rogownictwem wczesnośredniowiecznym w Polsce, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 10, 1964, s. 203—233 oraz