DSC05114 (2)

LXXVI WSTĘP

w Anglii i Niderlandach, tj. w krajach, gdzie - obok Italii -najwcześniej wystąpiła pierwotna akumulacja kapitału. Po studiach w Paryżu zamieszkał w Bruges, gdzie ożenił się z córką miejscowego kupca i poznał Erazma z Rotterdamu. Niebawem zerwał zupełnie ze scholastyką i stał się, obok Erazma, najwybitniejszym w Europie filozofem humanistycznym. Podobieństwo obu tych wielkich myślicielu - Yivesa i Frycza - wypływa przede wszystkim z pokrewieństwa ich głównych założeń filozoficznych i j est wynikiem związku ich teorii z życiem. Frycz podobnie jak Vives rozważania swoje o poprawie państwa wiązał najściślej z dominującym nurtem myśli społecznej i politycznej odrodzenia.

Związek z otaczającą rzeczywistością i wierność nie obcym wzorom, lecz własnemu krajowi sprawiły, że Frycz bynajmniej nie był naśladowcą obcych myślicieli, lecz twórczym pisarzem politycznym. Potrzeby ojczyzny zawsze były dla niego decydującym argumentem, przemawiającym na rzecz takiego, a nie innego rozwiązania problemu. Podobnie było z ustosunkowaniem się Frycza do naczelnych założeń doktryny Marcina Lutra. Tak np. gdy Frycz, rozumiejąc potrzebą racjonalnego uporządkowania spraw ustrojowych, na każdym niemal kroku akcentował olbrzymie znaczenie rozumu, który uważał za „mistrza” życia ludzkiego, Luter przeciwnie, zajmował postawę antyintelektu-alną. Jak w stosunku do filozoficznych zapatrywań Lutra, tak samo i wobec politycznych poglądów Kalwina wykazuje Frycz samodzielność własnej opinii.

Przy omawianiu, jaką rolę w twórczości Frycza odegrały pisma Vivesa i innych pisarzy, a głównie starożytnych, należy się strzec błędu modernizacji: w epoce odrodzenia stosunek autora do poprzedników i współczesnych kształtował się odmiennie aniżeli dziś. Obfite zapożyczanie od obcych autorów, często nawet bez podania ich nazwisk lub źródeł, nie było uważane za naruszenie własności literackiej, a cytaty miały na celu przede wszystkim chęć przytoczenia jak największej ilości autorytetów na poparcie własnego stanowiska.

We wstępie do swego największego dzieła, O poprawie Rzeczypospolitej, w Przedmowie do księgi O obyczajach pisze Frycz, że nie spodziewa się, aby „mógł przynieść coś pewniejszego, niż wymyślili ci, którzy o Rzeczypospolitej pisali”, zaznaczając równocześnie, iż stand się przestudiować jak najdokładniej dzieła tych pisarzy. We wstępie do księgi O Kościele sporządził listę kilkudziesięciu autorów, których - jak pisze — świadectwem się posługiwał.

Przeszczepiając na grunt polski arystotelesowską definicję zadań państwa jako związku ludzi mającego na celu ich pożytek, Frycz posługiwał się nią dla celów praktycznych, mając na oku przede wszystkim reformę szlacheckiej Rzeczypospolitej. Ów praktyczny punkt widzenia dzielił on zresztą z wielu ówczesnymi pisarzami politycznymi Europy. Była to ta sama myśl przewodnia, która po kilkudziesięciu latach każe Sebastianowi Petrycemu umieścić na kartach tytułowych tłumaczeń Arystotelesa dewizę, że „filozofiej przedsięwziętej owoc i pożytek jest - dobrym być”. Obok pism Arystotelesa również i dzieła Cycerona cieszyły się w okresie odrodzenia wielką powagą. Za Cyceronem głosił więc Frycz pogląd, że trzeba tak żyć, aby „popędy były posłuszne rozumowi”, którego natura użyczyła ludziom, a który odróżnia ich od zwierząt. Argumentacją Cycerona wzbogacił też rozważania o sprawiedliwości i wzajemnej życzliwości ludzi wobec siebie, i w jego właśnie pismach znalazł potwierdzenie słuszności stworzo-