DSC05387 (2)

LVin TWÓRCZOŚĆ LIRYCZNA

charakteru życia ziemiańskiego („Ziemiański starzec, przywitam się z grobem”).

Tę pochwałę prostego życia włożył Morsztyn w usta Tyrsisa, postaci z siódmej eklogi Wergiliusza, sugerując w ten sposób, że takie marzenia to tylko konwencja pastoralna. I w zamykającym swoje Votum czterowierszu wydrwił je jako nieobowiązujące frazesy, mało co mające wspólnego z prawdziwymi aspiracjami ludzkimi:

Tak mówił Tyrsis jakby stoik nowy,

Ale ledwie że dokończył tej mowy,

Powaby dworskie wróciły mu chęci

Do sejmów, laski, chorągwi, pieczęci²⁷.

I jeśli przebywając na wsi Morsztyn zachwycał się naturą, to nie zdradził się z tego w swojej poezji. To zatem, co stanowi

0 swoistości polskiej poezji siedemnastowiecznej, etos ziemiański

1 duch patriotyczno-obywatelski, obce jest, jeśli nie liczyć paru dyskretnych akcentów patriotycznych, poezji Morsztyna. Jest ona na tle swoich czasów zjawiskiem wyjątkowym, unikalnym.

Wyjątkowym też zjawiskiem w polskiej poezji barokowej jest Morsztyna wiersz o Warszawie, którym dedykował Jerzemu Lubomirskiemu drugą księgę Lutni i który nazwał Posyłając wiersze Jego Mości Panu Marszałkowi Wielkiemu Koronnemu (L 103). Poucza tam autor swoje wiersze, jak mają poruszać się po Warszawie, aby trafić do rezydencji Lubomirskiego na Rynku Starego Miasta. Prawda, już w r. 1643 ukazał się Adama Jarzębskiego obszerny przewodnik po stolicy, Gościniec, abo opisanie Warszawy, ale z poezją przewodnik ten, arcyciekawy dla swych obyczajowo-historycznych informacji, tyle tylko ma wspólnego, że jest pisany wierszem. Zaś utwór Morsztyna to zgrabna, dowcipna, z werwą napisana ewokacja siedemnastowiecznej Warszawy. Jest to jednak War-

Votum z Seneki, w. 17—20, UZ.

szawa wyłącznie pałaców magnackich, kościołów i klasztorów. Najwyraźniej Morsztyn uważał, iż poezji jego nie wypada zadawać się z warszawskim mieszczaństwem.

Jeden fragment, zatytułowany Ad Moscoviam i zachowany w unikalnym przekazie rękopiśmiennym, wygląda na wprowadzenie do utworu o zupełnie innym charakterze, niż wszystkie inne znane nam wiersze Morsztyna, mianowicie do poematu o Moskwie z lat Dymitriady. Urywa się on w momencie, kiedy zapowiedziano nam, iż Moskwicin Wasyl będzie opowiadał Polakom, zebranym na wojnę, która ma pomścić klęskę Samozwańca, a więc w r. 1609, o swojej ojczyźnie. Fragment ten pisany jest oktawą, która dzięki Goffredowi Tassa—Kochanowskiego stała się w poezji polskiej, na równi z parzysto rymowanym trzynastozgłoskowcem, wehikułem treści epickich. Te cztery wstępne oktawy, które się dochowały, są wyjątkowo gładkie, potoczyste. Tym większy żal, że poemat ten w całości się nie dochował. A może i dalszego ciągu w ogóle nie było? Może wena autorska wyczerpała się na tych czterech wstępnych strofach? Bo z tego, co z dorobku Morsztyna znamy, nic nie wskazuje na to, aby odznaczał się talentem epickim. I na pewno nie był ekspertem od Moskwy, skoro mógł w jednym z wierszy chlapnąć, że Wołgę „Moskwicin przechodzi cały rok lodem” {Do kanikuły [„Potężny piesku...”], w. 16—17). Intrygujący to fragment.

Poeta nieoczekiwanych możliwości języka. Tak poezja kunsztownych concetti, jak i poezja pisana potoczną polszczyzną służą u Morsztyna eksploracji możliwości języka. Ambicją pierwszej jest wyzyskanie najbardziej, zdawałoby się, nieoczekiwanych możliwości mowy przenośnej, druga zaś ujawnia nieprzeczuwalne czy zaskakujące sprzecznościami możliwości, tkwiące w synonimice potocznego języka. Morsztyn był na nie szczególnie uczulony, umiał je wyzyskiwać, unaoczniać potencjalne kolizje znaczeń. Dla współczesnego czytelnika właściwe zrozumienie wierszy pisanych potocznym językiem jest trudniej-