DSC09858

3® W, &h«>tt\sk« — Kilka uwag do portretu polskiego spukoii* 1

źródłowym, pozwolą uściślić dane sumariusza *, dane 1 powtórzmy to raz jeszcze, dotyczące osób zatrzymanym f przez policję pod zarzutem udziału w spiskach bądź powią. ! I zań ze spiskowcami. Przedstawiają się one — w chwili I obecnej — następująco:

Ogółem w dobie międzypowstaniowej postawiono w stan II oskarżenia 3328 osób, z tego 2253 osobom zarzucano udział || w tajnych stowarzyszeniach, powiązania z ruchem spisko* II wym, kolportaż tajnych wydawnictw i antyrządową pro- ;■ pagandę, a 1075 osobom „inne przestępstwa o charakterze ll politycznym”.³⁴ Zdaniem Janusza Berghauzena **, mówić II można jednakże tylko o 1620 „uczestnikach tajnych || związków” z lat 1835—1851, trudno bowiem — jak są* || dzi -— wliczać do nich partyzantów Zaliwskiego i osoby ska- || zane za współdziałanie z nimi oraz figurujących w suma- II riuszu uciekinierów „za kordon” — do Galicji, w Poznań- || skie, na Węgry (w latach 1842—1844 trzy tysiące młodzie- | if* przeszło granicę pruską, sumariusz odnotowuje 1280 | nazwij z lat 1847—-1851) itp. W kolejnych latach wygląda | to następująco:

1835—1841 Ul 474 osoby 1842—1845 B 490 osób 1848 H 479 osób

1847—1852 — 414 osób, z czego 177 oskarżonych o udział w Organizacji 1848 r., według danych sporządzonych na podstawie akt śledztwa w pracy Anny Minkowskiej. * (Uotabene tylko te 177 osób Berghauzen zaliczył do „spiskowców” w tym pięcioleciu, zaniżając w ten sposób liczby w stosunku do lat uprzednich, dla których posługiwał

* Zweryfikowane na podstawie akt fłedcao-aądowych 1 innych materiałów óaa* *jo»o «wnarlaKa    stała KomKja Śledcza, vol. 1) znaj***

w or*y*otowyw«*y«i obecnie do druhu kolej rym tomie ferii: Polski Rtf* «fcy Społ«B!ao-Połltrc3!.ne ł Zycie Literackie 18J2-1855. Studia 1 Materiały, eatytisSosranym iMoidf do ttowmkrn biobtbitopraficznego uczestników rti-..    **rodeen6W#e*WJteAcTey<> H Krółeatwrte Polektm u> latach 1832—

|    .....    Cytadela vtttTHtaui$'K.a, s. 24B.

|| Whrptea**¹*. *• kodo* mad śUłtuUtm tjwłeetnywt..., ą łflyiira.

9 HB.    yę«kie^;-» powstaniupoznaA»łu_m is« roku.

...

Poi*ktm_t

Mtitltowfke. ^tranmiratia •Makowe t$t» roku w KróUmoU?

się wyłącznie sumariuszem Komisji Śledczej, stąd podana przezeń cyfra 1620 osób.)

Warto może przytoczyć w tym miejscu dane urzędowe zawarte w raporcie namiestnika Królestwa Polskiego sporządzonym z okazji jubileuszu 25-tecia panowania Mikołaja I (1826—1851). Raport Paskiewicza dotyczył 20-lecia jego namiestnictwa i zawierał stwierdzenie, iż Polacy nie umieją cenić „osiągnięć i dobrodziejstw”, jakie na nich spłynęły od czasu „uśmierzenia buntu”, „opacznie rozumieją patriotyzm”, stąd też w latach tych wykryto w Królestwie Polskim 21 spisków przeciwko rządowi, w których uczestniczyły 574 osoby, nie licząc „wielu indywidualnych przypadków wystąpień politycznych”. Konkluzja jubileuszowego sprawozdania z roku 1851 brzmiała: „Obecnie w Królestwie Polskim panuje spokój i w ciągu ostatnich dwóch lat nie wykryto żadnych przestępczych planów; niestety jednak trzeba przyznać, że spokój ten nie jest dowodem prawdziwego przywiązania mieszkańców Królestwa Polskiego do prawowitego władcy, lecz świadectwem poczucia własnej bezsilności i przekonania o niezwyciężonej potędze Jego Cesarskiej Mości.” *

Niezależnie jednak od tego, czy uznamy za bardziej prawdopodobną liczbę najniższą, czy też najwyższą, poczytując każdego, kto wpadał w oko policji, za związanego ze spiskiem, a nawet jeżeli podwoimy ją zakładając, iż drugie tyle konspiratorów uszło uwagi organów śledczych, także wówczas wniosek generalny nie ulegnie zmianie: gdy w grę wchodzą tak niewielkie liczby, o masowym spiskowaniu w dobie raiędzypowstaniowej trudno mówić. Jeżeli bowiem zważyć, że ludność Królestwa Polskiego (według danych, jakimi dysponujemy, tj. z roku 1836) prze-< Zot>. Sb©mik impteratorskogo Rusakogo letoriczeakogo obszczestwa, t. XLVm, 8’Pietierburg 1806, s. 814—815. Tamte wyka* kar: skarano na karę imierci — 14 osób, na katorgę — 73, na osiedlenie — 85; w głąb ce* M«w« — 61, twierdze — 114. odwach — l^dtSg|jSt3k^pokuta w klasztorach) — 13; wcieleni do wojska aa szeregp^gfbw — ak^erwolono na powrót ż Syberii 39 osobom, ułaskawiono m zaliczono‘i-pObyt w areszcie Jako karę — « osobom (tamte; s. 815). Dafit Jublleuszows^YapOrtu aa *ra-osala sanitone (por. s. Król, Cytadela ti$r8zau»ka, ę. 25g*ii82).