DSC09850 (2)

W.

Kilka u uh10 do portretu pol$ki&0o tipinkowcd

17

te tra-

I tek-b du-

sytua-

H B Ipil

tąpany

M. J anion: W programie dzisiejszego posiedzenia przedpołudniowego przewidzieliśmy trzy zagajenia, traktujące głównie o spiskowcu i więźniu. Przypominam, że wypowiedzi — z konieczności skrócone — będą mogły zostać rozwinięte i dopełnione w trakcie przygotowywania naszej książki sympozjalnej do druku.

Obecnie proszę o wygłoszenie wprowadzeń do dyskusji docent Wiktorię Śliwowską, doktor Marię Woźniakiewicz--Dziadosz oraz doktor Martę Piwińską.

WIKTORIA SLIWOWSKA

KILKA UWAG

DO PORTRETU POLSKIEGO SPISKOWCA XIX WIEKU W ŚWIETLE DOKUMENTÓW

Pojęcie „spisku”, „spiskowania”, „spiskowca” — tak jak je dziś rozumiemy —- ppjawią_się w Polsce u schyłku XVIII wieku, w latach niewoli. Dzieje Rzeczypospolitej obfitowały w formy legalnej opozycji przeciwko władzy, były też widownią żywiołowych buntów uciśnionych poddanych, nie znały natomiast przewrotów pałacowych, skrytobójczych knowań. Sprzyjała takiemu stanowi rzeczy zapewne forma ustrojowa demokracji szlacheckiej, dająca okazję do legalnych wystąpień i osiągania tą drogą swoich celów. Dla określenia zmowy przeciwko władzy używano takich słów jak rokosz, zmowa, wreszcie konfederacja, z których to pojęć każde mogło oznaczać zarówno działalność jawną, jak i — w określonych warunkach — tajną, czyli właśnie spiskową.

Warto może zwrócić uwagę na semantykę tego słowa i jej zmiany, które znalazły odzwierciedlenie w kolejnych słownikach języka polskiego. Tak oto Samuel Linde¹ nie

» s. b. Linde, Słoumlk języka polski ego, t* V, Warszawa 1812; cyt. wg wyd. 3; fotooffsetowego, Warszawa 1951, s. 383.

a Style zachowań romantycznych