DSCN6151 (Kopiowanie)

134

Biologia - repet)

ytorium dla kandydatów na akadenu

edycfr.

tu cnzvmv L,^Ukted ^°*8'pg° (G). Z układu tego pochodzi błona lizosomalna, a także ..dojrzewają" enzymy, wytwarzane w ziarnistej siateczce śródplazmatyczncj (ER), Miejsce wnikania siateczki do oreczkow strefy Golgiego udało się wykazać w obrazach ultrastrukturalnych. W ten sposób powstają lizosomy (L - czwarta litera skrótu GERL).

Ponieważ w analogiczny sposób wytwarzane są w komórce prawic wszystkie związki o charakterze wydzielin, przeto z cytofizjologicznego (yyinfi^foloyia - nauka o czynnościach komórki) punktu widzenia słuszne jest uznanie łizosomów za wydzielinę. Istnieją wyspecjalizowane komórki, które wydzielają lizosomy poza obręb własnej cytoplazmy i proces ten ma duże znaczenie biologiczne - zjawisko takie zachodzi np. w przebiegu przebudowy organizmów (np. przebudowa kości), w zdobywaniu pokarmów (np. trawienie owadów przez rośliny owadożeme), w regulowaniu wydzielania hormonów (np. tarczycy czy przysadki mózgowej) itp. Enzymy lizosomalne uwalniane są także do krwiobiegu - organizmy ssaków wytworzyły całe systemy obronne, mające za zadanie unieczynnienie tych enzymów. Nieprawidłowości w działaniu owych systemów obronnych są prawdopodobnie przyczyną takich chorób, jak np. rozedma płuc u człowieka.

pprnksvsomv (odkryte przez Ganslera i Rouillera w 1954 r.) nazywane bywają również mikrociatkami i występują zarówno w komórkach roślinnych, jak i zwierzęcych. Są to organele

0    kształcie owalnym, średnicy 0,6-0,7 (im, otoczone pojedynczą błoną i mogą zawierać wewnątrz tzw. rdzeń. W peroksyzomach stwierdzono obecność licznych enzymów, głównie oksydaz i lalateł Peroksydaza i katalazy rozkładają nadtlenek wodoru zgodnie z reakcją:

HA —I H,0 + 1/2 Oj

Nadtlenek wodoru jest silną trucizną, jego obecność w cytoplazmie jest zatem wyjątkowo niepożądana. Peroksyzomy pełnią więc rolę odtruwającą. Ich liczba uzależniona jest od tego, czy w danej komórce powstaje nadtlenek wodoru w toku przemian metabolicznych i w jakiej ilości. Największa ilość nadtlenku wodoru pojawia się w komórkach roślinnych jako następstwo fotosyntezy, dlatego też komórki roślinne, zwłaszcza komórki miękiszu zawierają liczne peroksyzomy. W organizmie człowieka znaczna liczba peroksysomów występuje w komórkach wątrobowych - w wątrobie bowcim zachodzą najbardziej zróżnicowane przemiany metaboliczne, między innymi utlenianie kwasu moczowego i aminokwasów, w których to reakcjach powstaje nadtlenek wodoru.

Glinksvzomv to organele o niemal identycznej budowie, jak peroksysomy, lecz występujące u roślin, grzybów, glonów, a nie występujące u zwierząt. W glioksysomach zachodzi syk! glioksvlanowv(por. rozdz. S.3.7.2).

Prnteasnmy to małe organelle zbudowane z kompleksów białkowych, których zadaniem jest trawienie białek o nieprawidłowej budowie oraz białek połączonych z ubikwityną. Białka zdenaturowane, uszkodzone lub o nieprawidłowej budowie powinny być rozpoznane przez komórkę

1    usunięte z niej. Proces ten polega na przyłączaniu kilku cząsteczek ubikwilvnv (łańcucha peptydowego zbudowanego z 76 aminokwasów) do reszty lizynowej danego białka. Białko połączone z ubikwityną jest rozpoznawane i trawione przez proteasomy.

Wodniczki (wakuole) występują zarówno w komórkach zwierzęcych (ryc. 4-3), jak i roślinnych (ryc. 4-4). W komórkach zwierzęcych są one zazwyczaj drobne i liczne; mówi się o ..systemie wakwlamym" W którego skład wchodzą zarówno wymienione już organele: cysterny siateczki sródplazmatycznej, system Golgiego, lizosomy, peroksysomy, jak i liczne wodniczki zawierające wydzieliny bądź wydaliny komórki. System ten - bardzo rozbudowany - łączy się ze środowiskiem, w jakim komórka się znajduje za pośrednictwem kanalików siateczki śródplazmatycznej gładkiej i szorstkiej. (A więc - z tego punktu widzenia - można stwierdzić, że środowisko zewnętrzne wnika do wnętrza komórki, wytwarzając w niej system wakuolamy.) W niektórych komórkach zwierzęcych (np w komórkach nabłonka żołądka, wydzielających kwas solny) system wakuolanw jest bartUo dobrze rozbudowany.