DSC25 (3)

Mwe^w Łoboefa •— W^fwtutmw do metodologii badań pedogogManych

w okreiłooęĄtuagc aosfenseae, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pry zniat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działali terapeutycznych" _t

Stanowi ona zatem głównie metodę badań jakościowych i dotyczy nade wszystko indywidualnej charakterystyki chłopca lub dziewczyny, licznie z charakterystyką ich zachowana i osobowości oraz z próbą określenia możliwej do zastosowana wobec nich pewnej strategii postępowania terapeutycznego, a także wychowawczego

Akcent kładzie się w metodzie tej na działania terapeuty czne czy psychoterapeutyczne, ponieważ badacz odwołujący się do niej zainteresowany jest szczególnie losem osób o zaburzonym rozwoju i me poddających się zwykłym oddziaływaniom wychowawczym Stosowanie jej oprócz postawienia diagnozy różnego rodzaju zaburzeń — ma na celu także ukazanie ich przyczyn i szerszego kontekstu środowiskowego czy kulturowego.

Najczęściej sporządzona z jej pomocą indywidualna charakterystyka dziewczyny czy chłopca koncentruje się na personalnych o nich informacjach, ich historii życia, funkcjonowaniu w rodzinie, szkole i środowisku rówieśniczym, rozwoju umysłowym, społecznym i fizycznym oraz takich cechach osobowości, jak postawy, zainteresowania, poczucie niezależności, wytrwałość i inne (por. A Janowski, 1985, s. 232-235; A. Strzelecka. 1990. s. 42 i n )

W przygotowywaniu takiej charakterystyki, czyli w zastosowaniu metody indywidualnych przypadków, użytecznymi technikami badań są rozmowa i wywiad, analiza treściowa i formalna dokumentów osobistych, analiza wytworów i obserwacja uczestnicząca, a niekiedy nawet testy psychologiczne i techniki projekcyjne, o ile oczywiście badacz ma wystarczające kompetencje w tym zakresie. Wielce przydatną w przeprowadzaniu metody indywidualnych przypadków jest tzw teczka biograficzna ucznia, systematycznie uzupełniana danymi dostarczanymi przez uczących go nauczycieli (por. T. Nowacki, 1974).

Różnorodność technik badawczych, jakimi można posłużyć się w odwoływaniu do metody indywidualnych przypadków, świadczy z jednej strony o jej możliwościach dokonywania względnie wielostronnych charakterystyk indywidualnych, a z drugiej o poważnym niebezpieczeństwie spłycenia przeprowadzanych z jej pomocą badań. Polega ono szczególnie na niedostatecznym sprawdzaniu wiarygodności otrzymanego materiału badawczego i wyprowadzaniu z niego zbyt pośpiesznych, a tym samym często zgoła pochopnych uogólnień. Nie jest to jednak niebezpieczeństwo nieuchronne. Zmniejszyć je może na pewno wysoki poziom kompetencji badacza i jego ze wszech miar twórcza (niekonwencjonalna) postawa badawcza, a nade wszystko jego krytyczny stosunek do podejmowanych lego rodzaju badań

Metoda monograficzna

Metodą badań pedagogicznych—o podobnej wartości poznawczy co metoda indywidualnych przypadków — jest metoda monograficzna, nazywana takie badaniem terenowym lub monografią pedagogiczną (por I Lepalczyk 1974) Stanowi ona — według T Pilcha (1995, i 46) — „metodę badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych”. Tak więc metoda monograficzna — w przeciwieństwie do metody indywidualnych przypadków, zajmującej się charakterystyką pojedynczych osób — dotyczy głównie opisu i analizy funkcjonowania konkretnej instytucji opieki, wychowania i kształcenia oraz takich instytucjonalnych form działalności wychowawczej, jak drużyna harcerska czy spółdzielnia uczniowska. Słowem, przedmiotem badań monograficznych na użytek pedagogiki mogą być wszelkie „struktury sformalizowane”, związane bezpośrednio lub pośrednio z pełnieniem funkcji opiekuńczej, wychowawczej czy kształcącej (por. A. Kamiński, 1974, s. 73-75), w tym zwłaszcza szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawcze i różnego rodzaju instytucje krzewienia kultury, jak muzea i domy kultury.

Badania tego typu mają na celu — obok rozpoznania sposobów funkcjonowania danej placówki czy jakiejś instytucjonalnej formy działalności wychowawczej — także ukazanie przyczyn ich dotychczasowych osiągnięć lub niepowodzeń wraz ze społeczno-kulturowym ich kontekstem oraz opracowanie „koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych” (B. Turlejska. 1998, s. 79). Cel taki podejmują się osiągnąć za pomocą takich zwłaszcza technik badawczych, jak obserwacja uczestnicząca, ankieta, rozmowa i wywiad oraz analiza treściowa i formalna dokumentów, w tym także osobistych, jak autobiografie, dzienniki, listy.

Stosowana w ten sposób metoda monograficzna jest na pewno uciążliwa i czasochłonna Wymaga wyjątkowo wysokich kompetencji badawczych, o ile rzeczywiście pragnie się zapewnić badaniom monograficznym względnie wysoki poziom trafności i rzetelności. Niestety metodzie tej grozi bynajmniej nic mniejsze spłycenie w podejściu badawczym posługującego się nią, niż przy zastosowaniu metody indywidualnych przypadków. Dzieje się tak często z powodu zdarzających się ograniczeń możliwości dotarcia do wszystkich ważniejszych źródeł informacji o funkcjonowaniu danej placówki, zakładu, instytucji czy jakiejś organizacji lub zrzeszenia. Nic zawsze też z dokonanego opisu i analizy wysuwa się wystarczająco zasadne wnioski.