DSC83 (5)

182

Dramat renesansu

Tego rodzaju przedstawienie, jakiego ilustracją jest Arcadia incantata, mogło być wykonane jedynie przez mężczyzn i kobiety szkolonych w ciągu wielu lat w specjalnego rodzaju technice aktorskiej. W przeciwstawieniu do commedia erudita, „uczonej** albo „amatorskiej** sztuki dworskiej, zwykło się mówić o drugim rodzaju dramatu jako o commedia delVar-te,_vczyli „widowisku kunsztownym** (jakby to powiedzieli ludzie epoki elżbietańskiej) czy też, jak my teraz mówimy, o „teatrze zawodowym**.

Nawet dobrze wyszkoleni aktorzy nie potrafiliby wykonać należycie tych scen bez przyjęcia pewnej ilości konwencji. Commedia deWarte była niewątpliwie improwizowana, dwa przedstawienia tej samej sztuki nigdy nie mogły mieć identycznej akcji i dialogów, niemniej aktorzy, chcąc zapewnić sobie odpowiednie efekty, posługiwali się pewnymi środkami. Zachowało się do naszych czasów ponad osiemset scenariuszy z szesnastego, siedemnastego i osiemnastego wieku, a należy przypuszczać, że liczba ta stanowi jedynie drobny ułamek sztuk pierwotnie istniejących. Wypada jednak zaznaczyć, że wiele spośród tych scenariuszy jest duplikatami i że jedna kompania zadowalała się prawdopodobnie nie więcej jak kilkunastoma 2. tej listy.

Jeszcze jeden szczegół zasługuje na uwagę. W wielu sztukach wysypują te same postacie i znajdujemy identyczne sceny. Kompania składała się z ograniczonej liczby aktorów, z których każdy w danej sztuce wykonywał stale te same role. Zazwyczaj było czworo kochanków przebranych bądź to za galantów i damy ówczesne, bądź też, jak w Arcadia incantata, za pasterzy i ich nimfy. Obok nich występowali dwaj starcy, kupiec wenecki Pantalone i padewski uczony Dottore, Capitano, żołnierz-samoch-wał i nie ustalona liczba tak zwanych zanni, służących albo błaznów, z których każdy miał swe własne imię i cechy charakterystyczne: Tartaglia, Coviello w Arcadia incantata lub też, jak w innych sztukach, Arlecchino, Brighella, Bertolino, Pedrolino, całości obsady dopełniały zaś jedna lub dwie błaznujące dziewczyny, Colombina wraz z Arlecchiną. Czasami pojawiały się inne typy, czasem Capitano brał rolę jednego z zanni lub Pantalone odgrywał innego staruszka (jak to prawdopodobnie miało miejsce w Arcadia incantata). Zazwyczaj jednak te postacie dramatyczne były niezmienne.

U Oznaczało to, że każdy aktor mógł z doświadczenia stworzyć sobie dłu-Ijgą serię stałych kwestii nadających się do poszczególnych okazji. Kocha-rnek mógł nauczyć się na .pamięć sonetów Petrarki i deklamować je swej damie, Dottore mógł swobodnie układać długie, bzdurne koszałki-opałki przetykane łacińskimi epitetami, Capitano mógł ćwiczyć się w skomplikowanych wyzwiskach i pieniaczyćh oracjach. Gesty również mogły być ustalone i stosowane przy różnych okazjach. W scenariuszu Arcadia iw* cantata jest wzmianka' o „lazzi przerażenia’* i kiedykolwiek natrafiamy na