Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (99)

III

b) 1926-1932

8. CHARAKTERVSTYKA OGÓLNA OKRESU PRZEJŚCIOWEGO

Podobnie jak w rozwoju pticiji. także i w prerie dokonuje tir około r. iv> ! pewna prremiaiu. uwarunkowani zaidwno wydamniami politycznymi majowy ). jak zmianami personalnymi i prrełcsTiakeniami proporcji pclmhm wy cii. W r. 1925 umieraj* Żeromski i Reymont, /wlas/cu ajamtenr picrwsrefo z nich znaczy wicie dis dals/cgo rozwoju literatury. W tymże ni. Dąbrowska i Iwaszkiewicz otrzymują najrodc wydawców, wysuwana idu czoło powojennej generacji- W lalach 1926—1927 jako prozaicy «cma aka debiutuj*: Ja!u Kurek. Stanisław Ignacy Witkiewicz. Aleksander W*. Ew S/elburji-Zarembina. Emil Zegadłowicz. Na lata 1927 - I92M prr>padiją pm— skie debiuty Marii Kuncewiczowej ■ Tadeusza Kudlirtskicfo.

Zapewne, nie mamy tu do czynienia z. jak*£ zasadniczą cezur*, taka np. i*j

pojawi sic - razem z wystąpieniem nowej fali prozaików — w okolica!

r. 1932. Niemniej, kilkulecic obejmujące drugą połowę lor dwudaMyd i początek następnej dekady zasługuje, hy wyróżnić je. nie tyle mok jłkoaba osobny, ile jako okres przejściowy, bliższy poprzedzającemu go nr m stepującemu po nim. niosący już jednak ze sobą niejedna zapowiedź najMirsn?

przyszłości. Jako okres przy Cym. który - z punktu widzenia anywycayś

dokonali -— jest kilku Jęciem szczególnie don i osły m.

Ani „powojenne", ani ..pr/edwojenne”. s* to lata względnej mhfcnry w polityce europejskiej, a także, do pewnego momentu — w Życiu poktycaa ■społecznym w Polsce. Spokój ten. począwszy od r. 1929, zostaje, jak wiadoas zachwiany. Proza jednak — z natury rzeczy reaguj*ca wolniej niż pnoy

- także ■ na te zmiany reaguje z pewnym opóźnieniem, poprzestając mmm

odosobnionych raczej sygnałach. W rezultacie drogą połowę lat dwudoestyd i początek następnej dekady cechuje pewne odsunięcie się od aktualnej katon, której ciążenia nie odczuwa sic lak bezpośrednio jak przedtem i potem Ja rzecz* znamienną, że w funkcji girozy politycznej występuje wówczas poatr wszystkim fantastyka historiozoficzna: powieści Witkacego i JaucflUifp opowiadania Wata. Proza tego okresu nabiera wobec aktualnej historii dystans widzi 14 w szerszej niż przedtem i potem perspektywie.

Jest to zarazem okres bardzo ..literacki*', zarówno w sensie cłgodoa imperatywu obywaielakości. jak w sensie wzrostu świadomości ctfetycag Wzrostu, wiodącego w konsekwencji, po pierwsze — ku polaryzacji poetyk, p 250 drugie _ ku wzmożeniu sic po szu ki wart formalnych i prób radykalnej

aninii prozy, po trzecie — ku wyraźnemu podniesieniu sic ogólnego poram astytfycoKgo.

fotkwittjący w tych latach psychołogizm przynosi nową. kolejną po odbyciu ftycłnU «l««ka. rewelacje. Jest nią — z nie znaną dotychczas wuikhwokią i łoiitócią analizowana — psychika kobiety, w Dwudziestoleciu właśnie Umywającej jeden z najważniejszych capów swojej emancypacji Obok Mani Mrwstiej i Zofii Nałkowskiej wymienić tu należy nazwiska Marii Kun-(rtKJOutj. Ewy Sttlburg -Zarembiny. Wandy Melcer, Ireny Krzywickie}. UwtctoejHl to psychologi/m o rosnącej sprawności analitycznej, traktowany po me jako sztuka dla sztuki i coraz bogatszy w badawcze narzędzia, opfosine nowymi teoriami psychologicznymi (elementy freudyzmu u Wit-ttrp i Krzywickiej, jungizmu u Dąbrowskiej, bergsoeizmu i teorii ról ącdKayeh u Nałkowskiej).

£»tW ku codzienności z kolei, odgrywając wielką rolę w utworach czołowych nW* epoki i świecąc swój najwyższy triumf w Nocach i dniach, jest też

-    jtło jeden z objawów ../normalnienia" literatury — przyczyną wzrostu niNctnouania tyciem poszczególnych środowisk, ze specjalnym jednak mglfdflirmem zawodów i grup społecznych, których codzienność b>la dla pneridnego czytelnika nieznana i atrakcyjna. Należą ni takie tematy jak

-    równolegle występujący w poezji (Wierzyński)—sport [Plerwsta milość m Eto Kudlińskiego 1928, Bal Jesienny Rytarda 1930). teatr (Sian Edmunda

May Nowakowskiego 1932). cyrk (Cyrk Jerzego Kossowskiego 1929) czy, ze «ay drogiej, środowiska przestępcze (Ściany świata Nałkowskiej 1931).

I ctBcm — aczkolwiek potrzeba atrakcyjności pozostanie nadal — rosnąć tobie coraz bardziej fascynacja codziennością szarą i najzwyklejszą, u także -*cdcdraną i nieszczęśliwą. Przesuniecie to zapowiadają ukie utwory jak jreieść śnifu kucharka (1930) Wandy Melcer czy zbiór opowiadań Matowa fes (1929) Hconinii Nagiętowcj.

I Z«w ki przeszłości wreszcie, ku przeszłości bezpośredniej, wyznaczanej nic I redlą historyczną, „książkową", lecz żywą tradycją, to w Jatach łych zarówno kot autobiografie literackie lat dziecinnych i uczniowskich, jak wielka ^ńeść-rzeka o dziejach minionego pokolenia. Noce i dnie. Przeważa tu Wwnie m przeszłość z epickiego dystansu, łagodzącego dramaty i konflikty.

I toteż nuta zaczyna pojawiać się w prozie o tematyce wojennej; Niedawny | hdSi*. który wstrząsnął życiem całego narodu, traci teraz na doraźnej I ńfchofci. staje się wiośnie tematem, jednym z wielu. Można go ukazać jako | ptżygodę (Młodość, miłość, awantura Piotra Choynowskicgo 1926) lub przygodę gorzką, lecz czysto egzystencjalną, pozbawioną zabarwienia | *°faw>polityczncgo (Smak dnia Tadeusza Kudlińskiego 1930), może

jako pretekst dla znakomitego studium psychologicznego ujętego 251