FunkcjonowanieRynku R020 051

— względną wielkość sprzedawców i nabywców, wyrażoną za pomocą ich udziału w ogólnej wielkości podaży oraz ogólnej wielkości popytu,

można wyodrębnić różne rodzaje (odmiany) struktury podmiotowej rynku, określane mianem form rynku¹.

Tablica 2 Formy rynku

—----- Nabywcy Sprzedawcy	Wielu małych	Kilku średnich	Jeden duży
Wielu małych	polipol	oligopson	monopson
Kilku średnich	oligopol	oligopol bilateralny	monopson ograniczony
Jeden duży	monopol	monopol ograniczony	monopol bilateralny

W tablicy 2 zaprezentowano 9 podstawowych form rynku. W rzeczywistości istnieje ich znacznie więcej². Poszczególne formy rynku odzwierciedlają zróżnicowany stopień zmonopolizowania lub konkurencyjności stosunków rynkowych zarówno między sprzedawcami, jak i między nabywcami. Struktura podmiotowa rynku charakteryzuje się najwyższym stopniem konkurencyjności przy istnieniu polipolu, a więc w warunkach działania na rynku wielu sprzedawców i nabywców'. Udział każdego z nich w' ogólnej wielkości podaży i popytu jest mały. Najwyższy stopień zmonopolizowania osiąga ta struktura w warunkach występowania monopolu bilateralnego.

Strukturze podmiotowej popytu, którą charakteryzuje wysoki stopień konkurencyjności stosunków' między nabyweami (polipol), może towarzyszyć wysoki stopień zmonopolizowania podaży (monopol). Na rynku może występować również sytuacja, którą charakteryzuje wysoki stopień zmonopolizowania popytu (monopson ograniczony) przy równoczesnym istnieniu stosunków konkurencyjnych między sprzedawcami (oligopol). Sytuacje te odzwierciedlają zróżnicowane relacje, jakie mogą zachodzić między strukturą podmiotową po stronie podaży a strukturą podmiotową po stronie popytu.

Stopień zmonopolizowania lub konkurencyjności struktury podmiotowej rynku nie może być utożsamiany ze stopniem rozwoju oraz poziomem intensywności procesów konkurencyjnych między sprzedawcami lub nabywcami. Poszczególne formy rynku są jedynie odzwierciedleniem sytuacji konkurencyjnej oraz otoczenia konkurencyjnego sprzedawców i nabywców. O rozwoju procesów konkurencyjnych nie decyduje sama struktura podmiotowa rynku, lecz przede wszystkim postępowanie podmiotów rynku, wynikające z ich miejsca w tej strukturze, sytuacji, w jakiej się znajdują, jak również z oddziaływania innych czynników (np. skłonności sprzedawców i nabywców do zawierania porozumień ograniczających konkurencję).

Zarówno po stronie podaży, jak i po stronie popytu struktura podmiotowa może być symetryczna lub niesymetryczna. Struktura podmiotowa jest symetryczna, jeżeli tworzą ją sprzedawcy lub nabywcy o jednakowym lub zbliżonym udziale w rynku. Struktura podmiotowa niesymetryczna występuje wtedy, kiedy na przykład jeden lub dwóch sprzedawców ma 70% udziału w rynku, a na pozostałych (kilku lub więcej) sprzedawców przypada 30% udziału. Strukturze tej towarzyszy występowanie dominującej pozycji jednego lub dwóch sprzedawców w danym segmencie rynku. W przeciwieństwie do monopolu nie eliminuje to procesów konkurencyjnych między sprzedawcami, ale ich przebieg kształtuje wówczas sprzedawca o dominującej pozycji na rynku³.

Struktura podmiotowa rynku może mieć mniej lub bardziej trwały charakter. O stopniu trwałości poszczególnych form rynku

51

1

   J. Sicbke, Preislheorie. W: Yahlens Kompendium der Wirlschafislheorie und Wirtschafispoliiik, t. II, Miinchen 1995, s. 62.

2

   Przy uwzględnieniu dodatkowych kryteriów poszczególne formy rynku mogą być dezagregowane. Na przykład, uwzględniając kryterium stopnia homogeniczności rynku, można wyróżnić homogeniczny oraz heterogeniczny oligopol, doskonały oraz niedoskonały polipol itd. W literaturze wymienia się niekiedy 25 form rynku.

3

Uznanie pozycji sprzedawcy za dominującą na rynku nie ma jednoznacznego rozstrzygnięcia w literaturze. Uznaje się niekiedy, że sprzedawca zajmuje pozycję dominującą, jeżeli jego udział w danym rynku wynosi nie mniej niż 70%.