45087

HISTORIA FILOZOFII NOWOŻYTNEJ

19.    Nie można leż zgodzić się na to, by dowodzić istnienia ciał, sugerując, że to one są przyczynami idei w ludzkich umysłach. Nawet zakładając istnienie owych ciał, nie można zaakceptować faktycznego istnienia „ciał materialnych' na ducha. Tworzenie się w naszych umysłach idei nie może być racją, by przypuszczać, że istnieje materia lub substancje cielesne, skoro się uznało, że ich tworzenie pozostaje równie niewytłumaczalne po wprowadzeniu tego założenia, jak i bez niego.

20.    Sformułowany zostaje dowód przeciw istnieniu materii. Zakładając, że jakaś istota rozumna bez współdziałania ciał zewnętrznych doznaje tego samego ciągu idei, co dany podmiot, czy nie miałaby ona wszelkich powodów, by wierzyć w istnienie substancji cielesnych?

23. Aby dowieść możliwości istnienia przedmiotów poza umysłem, należałoby umieć wyobrazić sobie, że istnieją przez nikogo nie pomyślane, co jest jawną sprzecznością.

26. - 27. Skoro postrzegamy ciągłe następstwo idei, trzeba przyjąć jakąś ich przyczynę. Żadna idea, czyli przedmiot myśli, nie może spowodować zmiany w innej idei. Może to uczynić tylko substancja. Jedyną zaś możliwą substancją jest duch. Duch jest prostym, czynnym bytem, który nazywamy rozumem w odniesieniu do postrzeganych idei, a wolą gdy na nie oddziałuje (np. wywołuje je). Tak więc nie można skonstruować idei ducha, gdyż idea, jako coś biernego, nie może być podobna do bytu z natury czynnego. Tak więc duch nie może być postrzegany sam przez się, a jedynie za pośrednictwem swoich skutków.

30.-31. Idee zmysłowe (aktualnie doświadczane) są silniejsze od idei wyobraźni, bardziej stałe i spójne. Dzieje się tak, gdyż zależymy od ustalonych przez Stwórcę stałych reguł, według których umysł wzbudza w nas idee zmysłowe, a mianowicie praw przyrody. Stąd możemy posługiwać się w życiu codziennym zjawiskiem przyczynowości, choć, co już zostało wyżej podkreślone, de facto żadna idea nie może być przyczyną innej.

33. - 35. Idee zmysłowe nazywa Berkeley .rzeczami realnymi', idee wyobraźni - .obrazami" tych rzeczy. A jednak istnieje rerum natura, a różnica między lym, co rzeczywiste, a tym, co urojone, w pełni zachowuje swoją moc. Istnieją .rzeczy realne", nie istnieje materia.

47. Materia jest, według ludzi uznających jej istnienie, nieskończona i bezkształtna. Tym, co tworzy całą różnorodność ciał, z których żadne nie istnieje dłużej, niż się je postrzega, jest umysł.

89., 147. Berkeley zaczyna przygotowywać system wiedzy, odpornej na ataki sceptycyzmu. Definiuje kolejne pojęcia. Rzeczy są dwojakiego rodzaju: idee i duchy. Pierwsze istnieją w drugich. Istnienie drugich wywodzimy z rozumowania, a własne swe istnienie - z introspekcji. Podobnie, istnienie Boga, najdoskonalszego Ducha, wywodzimy na podstawie rozumowania - z oczywistością jeszcze większą, jako, że skutki Jego działania są nieskończenie liczniejsze i bardziej doniosłe niż te, które przypisujemy ludziom.