45214

HISTORIA FILOZOFII NOWOŻYTNEJ

Blaise Pascal - ..Rozważania ogólne nad geometrią"

Dzieło Pascala podzielone jest na dwie części: „o geometrycznym sposobie myślenia' oraz „o sztuce przekonywania".

„o geometrycznym sposobie myślenia":

Geometria zajmuje się, zdaniem Pascala, wszystkimi trzema czynnościami umysłu związanymi z prawdą- jej poszukiwaniem, udowadnianiem oraz rozróżnianiem jej od fałszu. W sferze zainteresowań filozofa znajduje się jednak tylko udowadnianie prawdy, a dokładniej celem jego jest przedstawienie metody, którą w dowodzeniu posługuje się geometria. Metoda ta składa się z dwóch części: dowiedzenia każdego twierdzenia z osobna oraz uszeregowania dowiedzionych twierdzeń w najlepszym porządku.

Pascal rozpoczyna od zaprezentowania metody pojedynczych dowodzeń geometrycznych. Metoda geometrii jest najdoskonalszą metodą jaką mogą stosować ludzie (to, co przewyższa geometrię, przewyższa i nas). Jedna geometria jest dziedziną naprawdę metodyczną, przytaczającą dowody niezbite. Metoda geometrii jest najbliższa metodzie idealnej, której regułami byłyby: nie używać żadnego niezdefiniowanego terminu oraz nie głosić żadnych niedowiedzionych twierdzeń.

Niestety definicja każdego terminu powstaje w oparciu o inne terminy (pierwotne bądź uprzednio zdefiniowane - chodzi o definicje słowne, których celem jest skrócenie i rozjaśnienie wypowiedzi) podobnie, jak każdy dowód powstaje w oparciu o prawdy oczywiste bądź już dowiedzione. Tak więc trzeba założyć istnienie pewnych terminów pierwotnych (jak: czas, przestrzeń, ruch, liczba, równość et caetera) oraz oczywistych prawd (jak: możliwość powiększania i pomniejszania w nieskończoność). Jedne i drugie są poznawane przez człowieka dzięki .światłu naturalnemu".

„o sztuce przekonywania":

Przekonania dochodzą do duszy człowieka dwiema drogami - przez rozum i przez wolę. Droga rozumowa jest lepsza, gdyż posługuje się dowodami (prowadzi ku prawdzie). Drogą woiitywną, intuicyjną, akceptujemy rzeczy nam .mile" (prowadzi ku szczęściu) - nie dotyczy to jednak prawd danych nam przez Boga. Jak w drodze rozumowej ważną rolę pełnią terminy i prawdy wrodzone, tak w drodze wolitywnej nie bez znaczenia pozostają wrodzone skłonności. Tym, czym dla rozumu jest wiedza, tym dla woli są myśli. Należy zauważyć, że w procesie dowodzenia rozum do sądów się odwołuje. Najchętniej przyjmujemy idee poparte rozumem i wolą, najmniej chętnie - te, które pozbawione są jakiegokolwiek poparcia ze strony tych władz.

Następnie Pascal wskazuje reguły sztuki przekonywania:

-    jasno definiować terminy, którymi się posługujemy;

-    podawać aksjomaty, będące podstawą naszych dowodów;

-    stale podstawiać sobie w myśli definicje w miejsce nazw;

Z kolei przedstawia Pascal osiem reguł poprawnego dowodzenia, dość oczywistych, a tyczących się terminów, prawd i samego dowodu.

Wreszcie rozprawia się z krytyką uprzedzając jej główne punkty i raczej mało ściśle na nie odpowiadając.