45148

HISTORIA FILOZOFII NOWOŻYTNEJ

żywość, porządek i układ. Podstawową władzą ludzkiego umysłu jest dla Hume'a wyobraźnia, w której znajdują się zasady, będące podstawami wszelkich naszych myśli i działań. Jej potęga polega na swobodnym dysponowaniu ideami. Wspomniane już dowolne idee wyobraźni są dowolnymi, kreowanymi przez twórczą moc człowieka, fantazjami, natomiast rozumowe idee wyobraźni obejmują przedmioty nauk demonstratywnych (arytmetyka, algebra) oraz fakty. Dlatego wyobraźnię uznać należy za najważniejszą z władz ludzkiej natury, to ona kieruje rozumem i rządzi naszym życiem codziennym.

przesłanki wiedzy

Rozumowanie polega na porównywaniu rzeczy i wykrywaniu stosunków pomiędzy nimi. Hume wymienia wszystkie rodzaje relacji: podobieństwo, tożsamość, stosunek czasoprzestrzenny, wielkość i liczba, stopnie jakości, przeciwieństwo i przyczynowość. Te pojęcia służą Hume'owi do podjęcia kluczowego zagadnienia wiedzy i podziału rozumowań na stosunki pomiędzy ideami i fakty.

Siedem stosunków podzielił Hume na dwie grupy. Do pierwszej zaliczył: podobieństwo, przeciwieństwo, stopnie jakości oraz stosunki ilościowe i liczbowe. Jest to grupa relacji zależnych tylko od idei, pozostających niezmiennymi tak długo, jak nie zmieniają się idee, a więc mogących być przedmiotem wiedzy i pewności. Twierdzenia wywiedzione z tych stosunków mają status prawd analitycznych.

Widać więc, że wiedza ma źródło nie na zewnątrz nas, ale w poznawczej aktywności i konstrukcji naszego umysłu i, jako taka, nie dotyczy świata, w którym żyjemy. Wiedzę o świecie zdobywamy dzięki impresjom, które narzucają się naszemu aparatowi poznawczemu. Wiedzę o faktach formułujemy za pomocą relacji: tożsamości, położenia czasoprzestrzennego i przyczynowości. Nie ma tu mowy o żadnej stałej relacji pomiędzy ideami. Wszystkie rozumowania dotyczące faktów odsyłają nas do pojęć przyczyny i skutku.

Naturalnym skutkiem przyczyny, jakąjest rozum, jest prawda. Jednakże skutkiem wtargnięcia innych przyczyn i niestałości sił duchowych często prawda nie może zrealizować się w pełni. Dlatego wszelka wiedza znajduje się jedynie na poziomie prawdopodobieństwa.

analiza przyczynowości; nawyk i przeświadczenie: biologizacja teorii poznania

Podstawową różnicą pomiędzy wiedzą demonstratywną i faktualną jest założenie, że nie da się pomyśleć zaprzeczenia w obrębie tej pierwszej. Wszystkim naszym sądom dotyczącym faktów, natomiast, da się zaprzeczyć.

Wiedzę o faktach czerpiemy z doświadczenia lub dzięki rzutowaniu zasady przyczynowości na rzeczy, które w naszym doświadczeniu się nie pojawiły. Analiza przyczynowości pozwoli więc zrozumieć naturę wszystkich naszych sądów przekraczających bezpośrednie doświadczenie. Nasza wiedza o faktach ma charakter empiryczny, więc i źródła zasady przyczynowości szukać należy w doświadczeniu. Jednakże okazuje się, że identyfikacja tej konkretnej impresji jest niemożliwa, a badania odsyłają nas do relacji styczności i następstwa, które są niewystarczające, by wyjaśnić istotę przyczynowości. Hume zastanawia się więc, dlaczego zakładamy, że między rzeczami zachodzą stosunki przyczynowo-skutkowe. Przyczynowość okazuje się być przyrodzoną własnością ludzkiego umysłu, manifestującą się w zasadzie kojarzenia idei. Po zobsetwowaniu powtarzającego się związku dwóch przedmiotów, nawyk popycha o oczekiwania go w przyszłości. Do przeświadczenia, że będzie się powtarzał.