45174

HISTORIA FILOZOFII NOWOŻYTNEJ

toiMarjL^Kaelfir

„fetyszyzm towarowy i jego tajemnica"

Człowiek swoim działaniem zmienia formę materiałów dostarczonych przez przyrodę w sposób dla siebie pożyteczny. Będąc towarem, materiał jest jednocześnie rzeczą zmysłową i nadzmyslową. Ów mistyczny charakter towaru nie pochodzi z jego wartości użytkowej ani z treści określeń wartości. Skąd więc pochodzi?

Pochodzi z formy towaru, która odzwierciedla społeczny charakter pracy ludzkiej jako przedmiotowy charakter samych produktów pracy. Nadzmysłowość towaru oznacza jego społeczność. Aby znaleźć analogię, Marks odnosi się do rełigii, w której .produkty ludzkiej głowy zdają się obdarzone własnym życiem'. Podobnie dzieje się w świede towarów z produktami ludzkiej ręki. Na tym polega fetyszyzm, który przylgną) do produktów pracy.

Przedmioty użytkowe dlatego stają się towarami, że są produktami niezależnie od siebie wykonywanych prac prywatnych. Ogół tych prac prywatnych tworzy pracę społeczną. Wytwórcy nawiązują ze sobą styczność społeczną dopiero przez wymianę produktów swej pracy, więc społeczne znamiona ich prywatnych prac ujawniają się dopiero w obrębie tej wymiany. Wytwórcom społeczne stosunki ich prac prywatnych wydają się nie bezpośrednio społecznymi stosunkami osób w samych ich pracach, ale rzeczowymi stosunkami osób i społecznymi stosunkami rzeczy.

Dopiero w obrębie wymiany uzyskują produkty pracy społecznie jednakowy byt przedmiotowy jako wartości, odrębny od ich bytu zmysłowego. Mamy więc rozdwojenie na rzecz użyteczną i na rzecz-wartość. Ludzie, przyrównując w wymianie swoje produkty jako wartości, ustalają przez to jednakowość swoich różnych prac jako pracy ludzkiej. Na szczeblu rozwiniętej produkcji towarowej następuje uświadomienie sobie, że prace prywatne są ustawicznie sprowadzane do swej społecznie proporcjonalnej miary. Określanie wielkości wartości przez czas pracy jest tajemnicą ukrytą pod postacią ruchu wartości towarów występujących wobec siebie w pewnym stosunku.

Globalny produkt związku wolnych ludzi, pracujących przy pomocy wspólnych środków produkcji i świadomie wydatkujących swe siły robocze jako społeczną siłę roboczą, jest produktem społecznym. Część tego produktu służy nadal jako środek produkcji i część ta pozostaje społeczna. A inna część jest spożywana przez członków związku jako środek utrzymania - musi więc zostać podzielona. Sposób dokonania tego podziału będzie zmieniał się zależnie od szczególnego charakteru społecznego organizmu wytwórczego i od historycznego poziomu rozwoju wytwórców. Założyć można na przykład, że udział każdego wytwórcy w środkach spożycia jest określony przez czas jego pracy, który tym samym zaczyna odgrywać podwójną rolę.