1841899837

94 MIECZYSŁAW INGLOT

ność pisarzy wbrew wymowie faktów, które wskazywały na konieczność liczenia się z groszem, czuł się Kraszewski do takich sądów upoważniony jako autor, a głównie jako redaktor Athenaeum.

Po jedenastu latach wytężonej pracy nad redagowaniem Athenaeum zamykał Kraszewski ostatni rozdział pisma następującymi słowami:

„Tą ofiarą mam się prawo pochwalić, bo jest jedyną, która z mojej strony coś znaczy. Gdym ważył pracę moją. czyniłem tylko powinność, kiedym tracił pieniądze, zrobiłem więcej niżem był zobowiązany i tym pozwólcie mi się trochę pochlubić” ^2r>).

Czy to, co głosił Kraszewski w „Zamknięciu” Athenaeum odpowiadało prawdzie? Pytanie takie postawiliśmy tylko dlatego, że mamy możność w tym wypadku skonfrontować treść oświadczenia redaktora z historią wydawania pisma.

31 lipca 1840 roku została zawarta umowa w sprawie wydawania czasopisma Athenaeum między wydawcą wileńskim Teofilem Glucksbergiem a Józefem Ignacym Kraszewskim. Na mocy tej umowy Kraszewski zobowiązywał się do corocznego dostarczania sześciu gotowych do druku, dziesięcioarkuszowych tomów czasopisma. W zamian za to Gliicksberg płacił Kraszewskiemu honorarium w wysokości 100 dukatów czyli 300 r. s.. czyli 2000 zł poi. rocznie. Nadto nakładca zobowiązywał się do prenumeraty Review Britaniąue, Revue de Revues i dwóch rosyjskich czasopism literackich oraz do dostarczania bliżej nie określonej liczby książek. Czasopisma i książki miały być po wykorzystaniu zwracane²⁰).

Na pozór wydawało się. że Kraszewski zrobił doskonały interes. Wypłacanie przez Gliicksberga honorarium było jak na owe czasy wypadkiem rzadkim, umowa wydawała się korzystna. Przy bliższym jednak rozpatrzeniu w historii jej realizacji okaże się, że nie wszystko potoczyło się tak, jak przewidywali sygnatariusze.

Dosyć szybko, bo około r. 1843 Gliicksberg zorientował się, że wydawanie Athenaeum nie jest imprezą opłacalną. Prenumeratorów było mało, z cenzurą było sporo kłopotów. Postanowił zrezygnować z wydawania pisma. Tymczasem Kraszewski pragnął za wszelką cenę, aby czasopismo ukazywało się. Zdawał sobie sprawę, że było to w owym czasie jedyne (obok Tygodnika Petersburskiego) czasopismo polskie na ziemiach litew-sko-białoruskich i uJkraińskich. Do Gliicksberga nie można było jednak apelować w imię idei. Za obietnicę wydawania Athenaeum w r. 1843 (?) Kraszewski ofiarował swemu wydawcy dwutomowy rękopis swoich utworów. Te dwa tomy miały wówczas wartość 200 r. s. ²⁷).

Trudno nam powiedzieć, czy takich lub tym podobnych ustępstw było więcej. Wiemy dziś tylko, że wydawanie Athenaeum nie było interesem także i z innego względu. Kraszewski nie mógł zapełnić czasopisma wyłącznie swoimi pracami lub też utworami debiutantów, których nigdy nie brakowało. Znani pisarze ówcześni, do których zwracał się z prośbą o współpracę, bo współpraca taka była jednym z nieodzownych warunków powodzenia pisma, byli na ogół redaktorami własnych periodyków

²⁵) J. I. Kraszewski: Zamknięcie, Athenaeum, 1851, t. 6, s. 8.

*') Por. List T. Gliicksberga do J. I. Kraszewskiego, sierpień 1840. Korespondencja Kraszewskiego, Rkps. B. J., 6459 IV.

^I7) List T. Gliicksberga do J. I. Kraszewskiego, bez daty, tamże.