1155787771

53

Część pierwsza — Narodziny opowieści

Czytelnik powieści, rozpoznając podobieństwo elementów świata Przeciwziemi z projektem Państwa Platona, nie jest zdziwiony dalszą informacją, że

Milion lat temu już życic wieczne bądź tubylców Przeciwziemi, bądź przesiedleńców z Ziemi wyzwolone zostało ze straszliwego ucisku (uchwytu dławiącego — tyle nawet powiedziałbym) metafory... 11, 297]

Ucisk metafory' dojmujący jest zwłaszcza dla ahistorycznej myśli metafizycznej. Oczywistym korclatem tego wątku Przeciwziemi są splątane losy Mitroani, domniemania jej pochodzenia. a także jej niepewna rola w wy darzeniach historycznych przedstawionych w^r powieści. Mimo że Parnicki starannie uzasadnia w narracji zderzenie historyczności Mitroanii z esen-cjonalnym zaświatem, to równocześnie objawia się jako kpiarz, zabawiający się doprowadzeniem ahistorycznego myślenia do absurdu.

Przejdźmy jednak do dalszych tekstowych nawiązań. Fantastyczna, niezwykle plastycznie przedstawiona przestrzeń Przeciwziemi także oparta została na przekształceniu innego tekstu. Spójrzmy na poniższy fragment powieści.

oto ulicę o jakieś dwieście, trzysta stóp przed nią przecinał mur poprzeczny, też wysoki bardzo, przecież znacznie niższy niż boczne; poza nim dawała się dostrzec wieża o kształcie ściętego stożka; była kraciasta czy siatczana — tak czy owak w trzech czwartych przezroczysta, a więc bez trudu można było dojrzeć, że gromadzi się w niej para sponad nagrzanych silnie, topniejących rzek; para ta w ciągłym pozostawała ruchu; (...) odgadywała, czy jakoś dowiadywała się, choć nie wiedziała, jakim sposobem — była para tylko łącznikiem z czymś równie niewidzialnym. lecz też dającym się odgadnąć, co prawda dopiero w wyniku olbrzymiego a bolesnego wysiłku umysłu, w szczególności pamięci. (1,274—275]

Mitroania idąc ulicą-łabiryntem postrzega dziwną stożkową wieżę z podpływającymi pod nią rzekami. Jak się okaże dalej, są to rzeki krwi. Źródło tekstowe tego obrazu z początku wydaje się zaskakujące. Prowadzi bowiem do poematu Słowackiego o Piaście Dantyszku. Jednak zadziwienie ustępuje, kiedy pamiętamy, że twórczość Słowackiego jest jednym z najczęściej eksploatowanych przez Parnickiego rezerwuarem tekstowych odwołań²¹. Liczne nawiązania do twórczości autora Kordiana wskazują na linię tradycji przywołaną przez Parnickiego dla koncepcji własnej epiki historycznej. Wybór twórczości Słowackiego, potwierdzony licznymi nawiązaniami intertekstualnymi. jest także motywowany na wyższym poziomie znaczeniowym. Można go rozumieć jako opowiedzenie się przeciw mickiewiczowskiemu modelowi epiki w kształcie, jaki przybrał Pan Tadeusz. Właściwym ogniwem wiążącym ten dialogujący spór jest Sienkiewicz — najważniejszy dla dzielą Parnickiego twórca powieści historycznej, bliższy' z pewnością Mickiewiczowi niż Słowackiemu.

Wróćmy do Słowackiego. W Poemacie o Piaście Dantyszku tytułowy bohater w swych piekielnych wędrówkach, podobnie jak Mitroania. staje przed makabryczną w ieżą:

Tu cię na wstępie powieści przerażę —

Wieża piekielna oparta na carze.

Na jednym trupie, jak na zgniłym palu.

Cała się trzęsie wisząc na Moskalu.

A nic dziw się ty sile trupiej belki.

Ek> to w osobie piekielnej Piotr Wielki.

Siedzi pod wieżą, a na niego z cebra Jakieś straszydło okropne puchacze Wylewa ciepłą krew ludu i płacze.

I oczcrwia mu łeb, piersi, żebra.

²¹ Na związki powieści I u możnych dziwny z tekstem Kordiana wskazywałem w artykule: Co to jest „Z”? Postać literacka w przestrzeni intertekstnalnej. Parnickiego    u możnych dziwny ", „Pamiętnik Literacki” 1994, z. 1, s. 102—122.